Meclis’ten geçen ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin birinci kalkınma planı olan 2019-2023 devrini kapsayan 11. Kalkınma Planı kapsamında 2023’e kadar tamamlayıcı emeklilik sistemine geçilecek. Bahsedilen tamamlayıcı emeklilik, benzerlik gösterse de Kişisel Emeklilik Sisteminden (BES) farklı bir sistem. 11. Kalkınma Planında bu hususta iki kıymetli adım atılacak. Birincisi, toplumsal tarafların mutabakatıyla kıdem tazminatı ıslahatı gerçekleştirilecek ve kıdem tazminatında fonlu sisteme geçilecek.
İkincisi ve daha kıymetlisi ise bireylerin emeklilik gelirlerinin artırılması için kamu emeklilik sistemi dışındaki başka emeklilik sistemlerine iştirakin teşvik edilecek olması. Bu kapsamda da tamamlayıcı emeklilik kurumlarının kapsamı genişletilerek; kesim, işkolu yahut meslek temelli tamamlayıcı emeklilik kurumları güçlendirilecek. Bu yapılırken de işkolu yahut meslek asıllı tamamlayıcı emeklilik kurumları ortasında başarılı olmuş modeller örnek alınacak.
TAMAMLAYICI EMEKLİLİK
Peki, nedir mesleksel emeklilik modeli? Aslında tamamlayıcı emeklilik konusu bir müddettir gündemde. Hatta 2017’de çalışanların BES’e girişine imkan sağlayan otomatik iştirak uygulaması ile tamamlayıcı emekliliğe birinci adım atıldı ve otomatik BES’in daha da gelişmesi için sene sonuna kadar yeni değişiklikler de yapılacak. Lakin 11. Kalkınma Planında bahsedilen işkolu ve meslek asıllı tamamlayıcı emeklilik BES’ten farklı bir uygulama olacak. Mesleksel emeklilik dünyanın birçok ülkesinde riskli, yıpranma hissesi yüksek olan mesleklere yönelik uygulanan bir model ve kimi ülkelerde mecburî, kimi ülkelerde ise isteğe bağlı sisteme giriliyor.
Öğrendiğime nazaran bizde de madencilik, kimya, demir-çelik, çimento, alüminyum üzere yıpranma hissesi yüksek bölümlere yönelik; hem çalışanın hem de patronun ortaklaşa primlere katılacağı mesleksel emeklilik sistemi geliştirilmesi planlanıyor. Model geliştirilip, uygulama başladıktan sonra bu mesleklerde çalışanların, emekliliklerinde faal çalıştıkları devirde aldıkları maaş kadar maaş alması sağlanmış olacak. Yeniden öğrendiğime nazaran mesleksel emeklilik sistemine devlet de bir ölçüde takviye olacak. Lakin şimdi modelin içeriği, hangi meslek kümesinden başlanacağı ve devlet takviyesinin kapsamı net değil.
ÖRNEK, OYAK MODELİ Mİ?
Yeri gelmişken mesleksel emeklilik sisteminde başarılı olmuş modellerden biri Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK). Gerçekten 11. Kalkınma Planında da işkolu yahut meslek temelli tamamlayıcı emeklilik kurumlarının güzel uygulama örnekleri doğrultusunda geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması öngörülüyor. OYAK ise, üyelerine emeklilik, vefat, maluliyet hususlarında ek takviye sağlamak üzere yıllar evvel kurulmuş ve muvaffakiyetle yürütülen tamamlayıcı mesleksel emeklilik modeli.
Neden, son yıllarda tamamlayıcı emeklilik daima gündemde ve 2023’e kadar da bir taraftan BES geliştirilmeye çalışılırken, başka taraftan da mesleksel emeklilik modelleri uygulanmaya çalışıyor? İşin aslı, çalışanların emeklilikte makul bir maaş alabilmesi için mevcut kamu emeklilik sisteminin zarurî olacak diğer emeklilik modelleri ile de desteklenmesi gerekiyor. Zira bugün emekliler çalışırken kazandıkları fiyatın ortalama aylık çıkarın yüzde 50’si kadar emekli aylığı alabiliyor.
SGK BÜTÇEDEN DAHA AZ HİSSE ALACAK
11. Kalkına Planında, toplumsal güvenlik sistemine yönelik gayelerde de dikkat cazibeli. Toplumsal Güvenlik Kurumuna (SGK), bütçeden yapılan transferin 2023’e kadar azaltılması öngörülüyor. 2018 yılında SGK’ya bütçeden GSYH’nın yüzde 4’ü kadar para transfer edildi. Bu da geçen yıl SGK’ya 148 milyar liralık bir transfer manasına geliyor. 2018 yılında aktif/pasif oranı 1.73 olarak gerçekleşti. Bu da 1.73 çalışan, bir emekliyi finanse ediyor demek. Geçen sene SGK’nın prim tahsilat oranı yüzde 82.9 ve nüfusun yüzde 85.6’sı toplumsal güvenlik kapsamında. Kalkına Planına nazaran de 2023’e kadar SGK’ya bütçeden yapılan transfer yüzde 3.2’ye düşürülecek. 2018 yılında bütçeden aktarılan transfer oranı yüzde 3.2 olsaydı, 118.4 milyar lira kaynak aktarılmış olacaktı ki, bu da yaklaşık 30 milyar liralık tasarruf manasına geliyor. 2023’e kadar da aktif/pasif oranı 1.90’a çıkacak. Yani, 2023’te, 1.90 çalışan bir emekliyi finanse edecek. Tekrar önümüzdeki 4 yılda SGK’nın topladığı primler yüzde 88.1’e yükseltilecek; toplumsal sigorta kapsamı da yüzde 92 olacak. Pekala, bunlar nasıl olacak?
Plana nazaran kayıt dışı istihdama yönelik önemli çaba başlatılacak. Kayıtsız istihdamın yüksek olduğu bölümler belirlenip, bu dallara yönelik yeni uygulamalar yapılacak. Çiftçiler ve mevsimlik çalışanlar üzere yılın muhakkak devirlerinde gelir elde edenlere yönelik özel prim ödeme devirleri belirlenecek.
