Üniversite adayları, uzaktan öğretim ve açıköğretim de dahil toplam 1 milyon 7 bin 191 kontenjan için 29 Temmuz’a kadar tercihlerini yapacak. Öğrenciler,kariyerlerini büyük ölçüde etkileyecek tercih kararı için araştırmalara başladı. Ebeveynler de tercih konusunda en az öğrenciler kadar telaşlı. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Ruhsal Danışmanlık Bölümü’nden Prof. Dr. Galip Yüksel’e nazaran, istenilmeyen bir kısmın seçilmesinin sonucu emek, vakit ve para kaybı. Gençlerin istemediği rolleri sonunda bir kenara attığını belirten Prof. Dr. Yüksel, ailelere çocuklarına olan itimatlarını hissettirmelerini söylüyor. Farklı meslekleri araştırabilmeleri için onlara imkan sağlamalarını vurgulayan Prof. Dr. Yüksel, ailelere şunları öneriyor:
GÜVENİNİZİ HİSSETTİRİN
Sınavlar kültürümüzde yalnızca öğrencide değil, ebeveynler üzerinde de baskı yaratıyor. Bunu azaltmak için aileler kendilerini tanımalı, eğitmeli ve geliştirmeli. Anne, baba ve çocuklar olarak hepimiz acemiyiz. Çoğumuz sahip olduğu rolü daha evvel hiç deneyimlemedi. Birinci kez bu türlü imtihanlara girip tercihler yapıyorlar. Dünya, toplumsal paylaşım siteleri sayesinde birinci kez parmaklarımızın ortasında. Bu süreçte çocukların hikayelerini dinlemek, duygusal takviye olmak, onlara olan inancı hissettirmek ve sorunları birlikte çözmek aileler için uygun yaklaşımlardan birkaçı. Çocuklarla ilgilerinizi gözden geçirin, onları şartsız anlamaya çalışın ve davranışları yerine kanılarıyla ilgilenin. Konuştuğunuz mevzular her vakit okul, ders, imtihan olmasın. Hayat yalnızca bunlardan ibaret değil. Onlarla özel ve duygusal mevzularda da sohbet edin. Kıssalarını dinleyin, güç uygulayarak disipline etmek yerine açıklama yaparak kurallar belirlemeyi tercih edin. Her bireyin diğerlerine benzeyen özellikleri olduğu üzere, benzemeyen yanları da var. Kişisel farklılıkların kökeninde, gelişimsel özellikler üzere kalıtım ve etrafın tesirlerini de görmek mümkün. Bunlar karşılıklı olarak birbirini etkileyerek kimliği oluşturuyor.
Modern eğitim sistemi bir alanda âlâ olan kişinin, birçok alanda âlâ olacağı anlayışına nazaran şekillendirildi. Fakat günümüzde okul notları, standart test puanları ve profesyonel mesleklerdeki muvaffakiyet ortasındaki münasebet zayıf. Meslek tariflerinden biri de, bireylerin hayatları boyunca oynadığı roller. Meslek, bireyin hayat uzunluğu devam eden uğraşlarını söz ediyor. Aileler, bu şiddetli süreçte çocuklarını dinleyerek ve onlarla bilgi paylaşarak yardımcı olabilir. Tercih devrinde ebeveynler ile çocuk ortasında bilgi paylaşımı olmalı ve baskı kurulmamalı.
PSİKOLOJİK DANIŞMANLARDAN YARDIM ALIN
İnsanlar ömürleriyle ilgili her gün birçok karar veriyor. Meslekleriyle ilgili planlar da bunların içinde. Birtakım beşerler bu tıp kararları rastgele bir zorlukla müsabakadan epeyce kolay verebilirken, kimileriyse öncesinde ya da bu esnada zahmetlerle karşılaşıyor ve profesyonel yardıma gereksinim duyuyor. Meslek kararsızlığıyla ilgili yapılan çalışmalarda bunun birçok nedeninden kelam ediliyor. Örneğin, bireyler kendilerini gereğince tanımadıklarında kararsızlık yaşayabiliyor. Hislerini söz edemeyen, ayırt edemeyen ve adlandıramayan bireylerin de karar vermekte zahmet çektikleri biliniyor. Araştırmalar, karar verme durumunda yalnız kalan bireylerin kimi anlarda oburlarının onayına çok muhtaçlık duyduklarını, onların rehberliğini aradıklarını ve özgüven sorunu yaşadıklarını gösteriyor. Bu bahisle ilgili olan değişkenleri belirlemek için yapılan çalışmalarda; akılcı olmayan inançlarla özsaygı, özyetkinlik, özgüven, korku ve meslek kararsızlığı ortasında bağlantı olduğu görülüyor. Araştırmalara nazaran, yetkinlik algısı öğrencilerin okuyacakları alan seçimlerini ve meslek tercihlerini de etkiliyor. Aileler, çocuklarıyla konuşarak onların bu husustaki durumunu anlayabilir. Bu süreçte profesyonel yardım gerekiyorsa, okul rehberlik servislerinde çalışan, öğrenciyi tanıyan ruhsal danışmanlarla da görüşülebilir.
BASKI KURMAYIN
Tercih sürecindeki öğrenciler, ergenlik devrinin sonunda bulunuyor. Bu periyotta ailelerin, değerli bir gelişim alanı olan benlik ve kimlik gelişimiyle ilgili birtakım bilgileri hatırlamasında fayda var. O denli ki çocukların birçok sonunda istemediği rolleri bir kenara atıyor. Yetişkinlerin bu süreçte ergenlere farklı rolleri ve kimlikleri araştırmak için vakit, imkan sunmaları epey değerli. Aileler, çocukların kimlik gelişiminde kıymetli figürlerden. Kişiselliği ve ilişkiselliği tıpkı anda destekleyen bir aile, çocuğun kimlik gelişiminde değerli rol oynuyor. Çocuklara baskı kurmadan, kimlik gelişimlerine katkıda bulunmak gerekiyor.
İPOTEKLİ BİR MESLEĞE SAHİP OLMASIN
Eğitim anlayışı değişti, üniversiteler değişti, imtihanlar değişti, meslekler değişti… Ebeveynlerin kendi üniversiteye giriş tecrübelerinin artık çocuklarına sonlu bir yararı var. Geçmişte üniversite tercihi, meslek tercihi demekti. Artık bu, değişmeye başladı. Birtakım meslekler ölürken, yenileri doğuyor. Ortalama hayat mühleti uzuyor, buna bağlı olarak emeklilik yaşı da giderek artıyor. Dünyada şirketlerin ortalama ömrü otuz yıla düştü. Bu durumda çocuklarımız emekli oluncaya kadar en az iki ya da üç meslek değiştirecek. Birtakım öğrenciler, tahminen de mezun olduğu alanda hiç çalışamayacak. Bazıları de şu anda tercih formunda olmayan mesleklerden birinde uzmanlaşacak. Öğrencilerin kendi eğitim yolunu belirlemelerine müsaade vermek çok değerli. Ebeveynler, çocuklarının ipotekli bir meslek kimliğine sahip olmasını istemez. Bu sorunun kısa bir mühlet tahlili üzere gözükebilir fakat uzun periyotta, birey ve toplum için sorun olacak. Anne-babalar, çocukları üzerinde baskı kurup kendi tercihlerini onlara dayatmamalı, bunun yerine onların kendi tercihlerini hayata geçirmesine yardımcı olmalı.
Bireyin mesleğinde doyum sağlaması şahsî mutluluğunun değerli bir kesimi. Öğrenci, sadece ailesinin beklentilerini karşılamak için sevmediği bir kısmı seçtiğinde okula devam edip mezun olabiliyor, o mesleği yapmaya da başlayabiliyor lakin bulduğu birinci fırsatta keyifli olmadığı için oradan ayrıldığını görüyoruz. İstenilmeyen bir kısmın tercih edilmesinin bedeli, öğrenci ve toplum için para, emek, vakit kaybı ve israfıdır.
MESLEK DEĞİL DİSİPLİN SEÇMEKTE FAYDA VAR
21’inci yüzyıl marifetleriyle ilgili birçok liste görmek mümkün. Bunlar, farklı değişkenlere nazaran hazırlanıyor. Dünya Ekonomik Forumu, geleceği şekillendiren dallarda çalışan 816 uzmanla bir araştırma yaptı. Sordukları soru kolay: “Önümüzdeki periyotta rekabet hangi alanlarda olacak?” Uzmanlar, önümüzdeki 10 yılda ekonomik rekabetin yapay zekâ, üç boyutlu yazıcılar, taşınabilir teknolojiler, şoförsüz araçlar, taşınabilir internet, robotik, zenginleştirilmiş gerçeklik, ses denetim araçları ve 5G alanlarında olacağını söyledi. Bu alanların her biri oburuyla alakalı. Elbet bilişim teknolojilerinin dışında yer alan başka mevzularda da emsal rekabet yaşanacak. Tercih yaparken mesleği değil, disiplini seçmekte fayda var. Örneğin, özel bir işletmeniz yoksa işletme kısmı yerine ekonomiyi seçmek daha makul olabilir. Misal halde, temel bilimlerin uygulama alanları da çok.
ARAŞTIRMASI İÇİN DAYANAK OLUN
Çocuklarının farklı meslekleri kendi kendilerine araştırabilecekleri kâfi imkanlara sahip olup olmadıklarını düşünebilirler. Bu türlü bir telaşları varsa onlarla konuşmak ve tutkularını fark etmeye çalışmak uygun olur. Onlara, meslekleri araştırabilecekleri imkânları sunmak için yardımcı olabilirler. Bu kapsamda öğrencinin puan durumu, seçilmek istenen kısım ve özel şartlar, programın bulunduğu üniversiteler, bunların öğrencilerine sunduğu imkanlar, vilayet ve bölge, mezun ve öğrenci olanlarla görüşme üzere hususlarda bilgi edinilmeli. Bunların bir kısmı şahsen okullara gidilerek, bir kısmı de internet aracılığıyla öğrenilebilir. İnternetten edinilen bilgileriyse sağlama yaparak incelemekte fayda var.
İŞİNDE DÜZGÜN OLANLAR SEVEREK YAPANLAR
Anne-babaların çocuğunun kararlarına fazla müdahale etmesi gerçek değil. Ebeveynler, çocuklarının güzel bir hayat sürmesini bekliyor. Kişinin mesleğinde doyum sağlaması onun şahsî mutluluğunun kıymetli bir modülü lakin etrafımızda birebir mesleği yapan çok sayıda insan var, bunlardan yalnızca kimileri işlerinde çok güzel. Onlar da mesleklerini severek seçen ve yapan bireyler. Ebeveynler, çocuklarının kişiselliğini katiyen bilmeli. Bunun için evvel kendilerini tanımakla işe başlamalı, sonra çocuklarını tanımalılar. Günümüz kurallarında birey, uyanık olduğu saatlerin neredeyse yarısını çalışarak geçiriyor, doğal olarak mesleğinden mutlu olmaması ömrünün öbür kısımlarına de yayılabiliyor. Bu aile ve arkadaş ilgilerini de etkiliyor. İşlerinden doyum sağlayamayan, mesleğini sıkıcı ya da monoton bulanların, hayatın başka alanlarında da doyum aramak zorunda kaldığını görüyoruz. Fakat üzülerek söylemeliyim ki birçok kişi için bu alanlar da, işlerinde yaşadıkları hayal kırıklığını telafi edemiyor.
TUTKUYLA İSTEDİĞİNİZ ALANA YÖNELİN
Kişiliğe uygun, tutkuyla bağlanılan meslek seçimi başarıda kıymetli bir kriter. Şayet öğrenci kendisini tanıyarak, tutkuyla bağlandığı bir alanı seçtiyse başarılı olma bahtı daha yüksek denilebilir. Muvaffakiyet kavramının nasıl tanımlandığı da değerli. Meslek, bireylerin hayatları boyunca oynadıkları rolleri tabir ediyor. Bireyler mizaçlarına, kişiliklerine uygun rolleri oynarsa kuşkusuz başarılı olacaktır. Her bireyin farklı süratte geliştiğine ya da değişik alanlarda ilerlediğine inanmak gerekiyor. Araştırmalara bakarak da kendi suratını belirleyen öğrencilerin yüzde 90’ından fazlasının bahse hâkim olduğunu söyleyebiliriz. Ünlü psikolog M. Csikszentmihalyi’e nazaran, güzelimize giden bir faaliyetle meşgul olduğumuzda ve bu marifetlerimiz gereğince zorladığında, o aktifliğin içine çekiliriz. Bir ‘akış’ durumuna erişiriz ki; o durumda büsbütün odaklanır, dinginlik hisseder, vakit nasıl geçer bilemeyiz ve iç açıklığı duyarız. Her öğrencinin tutkuyla istediği bir programı tercih etmesini dilerim.
