Kullanıcılara ilişkin dataların, şirketler tarafından ticari ve siyasi maksatlı kullanımı süratle yaygınlaşırken, son vakitlerde meydana gelen suistimaller kullanıcı datalarının kullanımına dair telaşları artırıyor.
İnternet üzerinde gerçekleştirilen tüm aktiviteler bilgiye dönüşüyor ve bu bilgiler sunucularda depolanıyor. Kullanıcıların ürettiği data boyutundaki artış, büyük data kavramının ortaya çıkmasına neden oldu. Teknoloji şirketleri yapay zeka ve makine tahsili üzere teknolojilerle büyük datadan faydalanmak için yatırımlar yapıyor.
Veri tahlil kuruluşu Statista’nın bilgilerine nazaran, dünyadaki tüm kullanıcıların ürettiği yıllık bilgi ölçüsü 2010 yılında 2 zettabyte (2,000,000,000,000 GB) iken, geçen yıl 33 zettabyte bilgi üretildi. Objelerin interneti üzere teknolojilerin tesiriyle, yakın gelecekte hayatımızdaki birçok aygıtın internete bağlı olacağı ve buna bağlı olarak üretilen bilgi ölçüsünün 2025 yılında 175 zettabyte’a ulaşması kestirim ediliyor. Daha çarpıcı bir tabirle son 2 senede üretilen bilgi ölçüsü, insanlığın başlangıcından itibaren toplanmış bilgiden daha fazla.
Bunun yanısıra geçen yıl 42 milyar dolar düzeyinde olan büyük data marketinin büyüklüğünün, 2025 yılında 90 milyar dolara ulaşması bekleniyor.
Kullanıcıların nezaretiyle elde edilen büyük data, şirketlerin eser stratejilerini oluşturma süreçlerinden, siyasi partilerin politik kampanyalarına kadar geniş bir yelpazede kullanılıyor.
“Büyük data nezaretiyle beşerler biçimlendiriliyor”
Yale Üniversitesi’nde konuk araştırmacı olarak vazife yapan Michael Kwet, büyük bilgi nezaretinin büyük şirketler lehine sömürüldüğünü ve bu durumun “gözetim kapitalizmi” olarak kavramsallaştırıldığını söyledi.
İstihbarat casuslarının da Google ve Facebook üzere şirketlerin uygulamalar aracılığıyla elde ettikleri bu datalardan faydalanabildiğine dikkati çeken Kwet, şunları kaydetti:
“Bu beşerler için çok berbat bir durum. Örneğin Facebook üzere bir şirket, 2 milyarın üzerinde insan hakkında neden hoşlanıyorlar, arkadaşları kim, hangi siteleri ziyaret ediyorlar, fare imleci ekranda nerede ve ne kadar duruyor üzere her şeyi izleyebiliyor. Bu çok aşırı bir örnek. Teknoloji devleri ayrıyeten milyarca insanın nasıl düşündüğü ve hissettiğini de biçimlendiriyor. Bir grup ruhsal hilelerle kullanıcıların bilinçaltı eğilimlerinden faydalanarak onların sitelerinde daha fazla vakit harcamasını ve daha fazla reklam izlemesini sağlıyorlar.”
Dev teknoloji şirketleri insanları bağımlı yaparak manipüle ediyor
Dev teknoloji şirketlerinin milyarlarca insanı kendi eserlerine bağımlı kılarak çok büyük ölçüde bilgi topladığına dikkati çeken Kwet, şunlara vurgu yaptı:
“Bu eserler aracılığıyla beşerler takip ve manipüle ediliyor. Google’nin eski eser müdürü Tristan Harris’e nazaran bizim telefonlarımız bir kumar (slot) makinesi üzere onu her elinize aldığınızda bir ödül arıyorsunuz. Yeni bir bildirim var mı? Biri sizin durumunuzu beğendi mi? Teknoloji şirketlerinin kendi eserlerini nasıl bağımlılık haline getirdiklerini görmek için Snapchat tarafından uygulanan ‘Snapstreak’ uygulaması örnek olarak gösterilebilir. Bu uygulama ile üç gün arka arda bir arkadaşına snap atman istenir. Bu da bilhassa çocukların telefonlarına ulaşamadığında gerilime girmelerine sebep verir. Tristan Harris’e nazaran bu üzere dizaynlarla insanların Snapchat’i daha fazla kullanmalarına sebep oluyor.”
“Silikon Vadisi ve Çin’i reddeden üçüncü bir model bulunmalı”
Kwet, nezaret kapitalizminden en fazla gelişmekte olan ülkelerin etkilendiğini, bu ülkelerin yeni Facebook ve Google yaratarak bu savaşı kazanamayacağını tabir etti.
Gelişmekte olan ülkelerin bu alanda gelişmiş ülkelerle yarışacak data ve kaynağa sahip olmadığını anlatan Kwet, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Örneğin Uber bir kente giriyor ve oradaki mahallî taksileri öldürüyor. Google ve Facebook online reklam sanayisini siz fark etmeden hakimiyeti altına alır ve lokal medya yok olur. Biz Silikon Vadisi ve Çin’in oluşturduğu dijital toplumu reddeden üçüncü bir model bulmalıyız. Bu alternatif teknolojiler, yeni kanunlar ve düzenlemeler ve eğitim gerektiriyor. Burada özgür ve açık kaynaklı yazılımlar çok kıymetli. Bu yazılımlar herkese uygulamayı manaya, değiştirme ve paylaşma imkanı sunar. Bu da global çapta insanlara kendi bilgisayar deneyimlerini denetim etme imkanı verir. Zira rastgele bir kişi o uygulamayı istediği formda paylaşabilir ve yazılımın çalışma formunu değiştirebilir.”
“Dijital sömürgeciliğe karşı internet merkeziyetsizleştirilmeli”
Gelişmekte olan ülkelerin dijital sömürgeciliğin önüne geçmek için internetin merkeziyetsizleşmesini ciddiye almak zorunda olduğunu anımsatan Kwet, şunları kaydetti:
“İnsanlar şayet diğer birinin sunucusunda ise özgür ve açık kaynaklı kodları denetim edemez. Biz Facebook’un bulut teknolojisindeki özgür ve açık kaynaklı yazılımlar kullansak bile denetim bizde olmaz. Zira bu yazılım Facebook tarafından çalıştırılır ve denetim edilir. Birebir durum, Google Docs, Apple iWork ve öteki merkezi bulut sistemleri için de geçerlidir. Bu sorunun tahlili için dijital dünyanın önde gelen yenilikçileri FreedomBox and Solid üzere projelerle merkeziyetsiz interneti öneriyorlar. Meskendeki kıymetli olmayan bir şahsî bulut, senin ferdî datalarını saklar ve akıllı aygıtlarını denetim etmeni sağlar. Merkeziyetsiz (dağıtılmış) sunucular Facebook üzere herkesin bilgilerini alan şirketlerin aracılığı olmadan arkadaşlarla konuşmak için de kullanılabilir.”
“Özgür ve açık kaynaklı yazılım alternatifleri artırılmalı”
Kwet, nezaret kapitalizmine karşı mahremiyet ile ilgili güçlü maddelerin büyük değer taşıdığını belirterek, devletlerin kamu faydası taşıyan teknolojilerine dayanak vererek ve yasalar yaparak vatandaşlarını koruyabileceğini söyledi.
Dijital dünyadaki statükoyu değiştirmek için interneti tekrar yapılandıracak bir vizyon gerektiğini tabir eden Kwet, ABD’nin nezaretine imkan sağladığı ve ABD’deki “veri merkezine bilgi taşıdığı gerekçesiyle Microsoft’un bulut servisi Office 365’in Almanya’nın Hesse eyaletinde yasaklandığını hatırlattı.
Kwet, Almanların uyguladığı bu yasağın mahremiyet sorunu için tahlil olmadığını aktararak, şu değerlendirmede bulundu:
“Eğer Google, Microsoft ve Apple daha şeffaf olurlar ve datalarını Almanya’da depolarlarsa tekrar bulut merkezli nezaret yapılmasına müsaade verilecek. Bu sefer Alman devleti de bu bilgi merkezlerinden erişim talep ederek öğrencilerini denetleyebilecek. Ülkeler Almanya’nın yaptığının ötesine geçmeli ve öğrencileri nezaret altında tutan bütün yazılımları yasaklamalı. Uygulanacak yasak Silikon Vadisi şirketlerinin eserlerini okullardan uzak tutabilir. Özgür ve açık kaynaklı yazılım alternatifleri artırılmalı. Bu nezaret kapitalizmi ve dijital sömürgeciliğe karşı büyük bir zafer olacaktır.”
