Adalet Bakanı Merrick Garland, Biden evraklarını kıymetlendirmek üzere Trump’ın aday gösterdiği Chicago Savcısı John Lausch’u görevlendirdi. Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada dokümanları Kasım ayında Garand’ın Trump’ın hareketlerini soruşturması için bir özel müfettiş atamasından çabucak evvel bulunduğu açıklandı.
Pekala Biden’ın ofisinde bu dokümanların bulunması ne manaya geliyor? Evrakların içeriğinde ne var? Biden hakkında da Trump üzere soruşturma açılacak mı? İşte karşılıklar…
1) NE BULUNDU?
Beyaz Saray’dan yapılan birinci açıklamada, Başkan’ın ferdî avukatlarının 2 Kasım 2022 günü Biden’ın 2017 ortalarından 2020 başına kadar kullandığı ofisi boşaltırken 10 kadar “gizli damgalı” doküman bulduğu bildirildi. Dokümanların kilitli bir dolaptan çıktığı, Beyaz Saray Hukuk Ofisi’nin tıpkı gün Ulusal Arşivler’i bilgilendirdiği, kurum yetkililerinin sonraki sabah gelip evrakları teslim aldığı da açıklamada vurgulandı.
Bu sabah bir gelişme daha yaşandı. Soruşturmanın salahiyeti açısından ismi bilinmeyen tutulan bir kaynak, şimdi açıklanmayan ikinci bir noktada daha çeşitli evraklar tespit edildiğini açıkladı. Ancak bu dokümanların ne vakit bulunduğu net değil. Adalet Bakanlığı, FBI ve Beyaz Saray şimdi bu sıcak gelişmeyle ilgili bir açıklama yapmadı.
2) BÂTIN DAMGALI EVRAK NE MANAYA GELİYOR?
Üzerinde ya da belge kapağında net bir biçimde saklılık işareti olan dokümanların içeriğinde hassas bilgiler oluyor. Saklı bilgilerin kısaca SCIF olarak bilinen hassas bölünmüş bilgi tesislerinde saklanması gerekiyor. Bu tesislerde özel güvenlik tedbirleri uygulanıyor. Penn Biden ofisindeki kilitli bir dolap SCIF kabul edilmiyor.
Hillary Clinton’ın dışişleri bakanı olduğu periyotta özel bir sunucuya bağlı şahsî e-posta hesabını kullanması da bir skandala neden olmuştu. Çünkü e-postalar da saklı doküman sayılabiliyor. Lakin yaşanan tartışmaların sonucunda kelam konusu yazışmalarda rastgele bir zımnî içerik olmadığı anlaşılmıştı.
3) BİLİNMEYEN EVRAKLARIN HEPSİ TIPKI KIYMETTE Mİ?
Hayır değil. Barack Obama’nın 2009’da imzaladığı bir kararnameye nazaran, bu evraklar çeşitli sınıflara ayrılıyor.
En düşük sınıf “CONFIDENTIAL” damgalı evraklar. Bunlar, açığa çıktığında “ulusal güvenliğe ziyan verebilecek” bilgiler içeriyor.
İkinci sırada “SECRET” kategorisindeki dokümanlar yer alıyor. Bunlar “ulusal güvenliğe önemli ziyan verebilecek” bilgiler içeriyor. Ulusal güvenliği etkileyen milletlerarası bağlantıları bozabilecek, ulusal güvenlikle ilişkili bir programa ya da siyasete ket vurabilecek, askeri planları ya da istihbarat operasyonlarını ifşa edebilecek, ulusal güvenlikle ilişkili bilimsel ya da teknolojik gelişmeleri engelleyebilecek bilgiler bu sınıfta bedellendiriliyor.
“TOP SECRET” kategorisindeki evraklar ise “ulusal güvenliğe istisnai seviyede ağır ziyan verebilecek” bilgileri kapsıyor. Ulusal güvenliği etkileyen memleketler arası bağların bozulmasına, hayati ulusal güvenlik planlarının ya da karmaşık irtibat ve istihbarat sistemlerinin ziyan görmesine, hassas istihbarat operasyonlarının ifşasına neden olabilecek bilgiler bu kategoriye örnek gösteriliyor.
Bir de Özel Erişim Programı (SAP) evrakları var. Bunları yalnızca bilmesi gereken bireyler görebiliyor. Bu dokümanlara erişmek için devletin en üst seviye konumlarında yer almak gerekiyor.
Belgelerin gereksiz yere bâtın kategorisine alınması ABD bürokrasisinde kıymetli bir sorun kabul ediliyor. Hatta 2010’da Kongre bu meseleyle gayret için bir maddeyi yürürlüğe koydu. Lakin neyin gerekli neyin gereksiz olduğuna dair objektif bir kıstas belirlenmedi.
4) BIDEN’IN OFİSİNDEN ÇIKAN EVRAKLAR HANGİ SINIFTAN?
Henüz bilmiyoruz. CNN evrakların 2013-2016 aralığına ilişkin olduğunu, Ukrayna, İran ve İngiltere üzere hususları içeren istihbarat yazışmalarından ve bilgilendirme dokümanlarından oluştuğunu duyurdu. Belgelerin içinden çıktığı kutularda kapalı olmayan kağıtların da bulunduğu, kutuların yıllar önce Ulusal Arşivler’e teslim edilmiş olması gerektiği de vurgulandı.
CNN, evrakların bulunduğu ofiste yüklü olarak Biden ailesinin dokümanlarının bulunduğunu lakin kapalı dokümanlarla şahsî evrakların kutularda bir ortada olup olmadığının şimdi netleşmediğini bildirdi.
5) BÂTIN DOKÜMANLARIN BU HALDE FERDÎ ALANLARDAN ÇIKMASI YAYGIN BİR DURUM MU?
Güvenlik ihlallerinde bulunanları savunan Avukat Mark Zaid’in dediğine nazaran bu çok sık olan bir şey. Birileri emekli olduğunda ya da işten ayrıldığında eşyalarını toplayıp gidiyor. Yıllar sonra depolardan zımnî dokümanlar çıkıyor. Daha sonra olacaklar ise kişinin dokümanları nasıl ele aldığına bağlı olarak değişiyor.
Zaid, hadiselerin birçoklarında sıkıntının güvenlik yetkilerinin iptali üzere idari yollarla çözüldüğünü söyledi. Bilhassa durumun çabucak yetkili mercilere bildirildiği, müfettişlerin dokümanları kimsenin görmediğine karar verdiği ve evrak ölçüsünün az olduğu durumlarda bu tahlil geçerli.
Zaid çok fazla doküman alıp götürenler için durumun farklı olduğunu söyledi.
Bunu dalgınlıkla ya da ezkaza değil de taammüden yapmak, kapalı evrakları imha etmek ve bu bahiste palavra söylemek ise çok daha ağır cezalandırılıyor.
6) BIDEN EVRAKLARLA İLGİLİ NASIL DAVRANDI?
Biden’ın avukatlarının evrakların bulunduğu ofisi ne sebeple topladığı netleşmedi. Ancak Beyaz Saray’a nazaran, dokümanlar bulunduktan sonra Arşiv yetkilileri bilgilendirildi ve dokümanlar çabucak kuruma teslim edildi.
Olay açığa çıktığı sırada Meksika’da olan Biden, “o ofise götürülmüş devlet kayıtları olmasının kendisini şaşırttığını” söyledi. Biden avukatlarının evrakların içeriğini kendisine anlatmadığını da belirtti.
7) BU DURUM TRUMP’IN MESKENİNDE DOKÜMAN BULUNMASINDAN FARKLI MI?
Trump örneğinde, Ulusal Arşivler kayıp evraklarla ilgili olarak Mayıs 2021’de eski liderle temasa geçti. Trump evrakları iade etmek istemedi. Bir yıl kadar evvel kutuların bir kısmı Arşivler’e gönderildiğinde, dokümanların kimilerinin SAP seviyesinde olmak üzere kapalı damgalı olduğu anlaşıldı. Evrakların ortalarından gazete kupürleri, anılar ve başka eşyalar çıktı. Bunun üzerine bâtın bilgilerin ele alınışında usulsüzlük olup olmadığına dair bir soruşturma başlatıldı.
Mar-a-Lago için arama kararı çıkartan FBI, kutulardan 184 evrak çıktığını bunların 67’sinin CONFIDENTIAL, 92’sinin SECRET, 25’inin TOP SECRET seviyede olduğunu duyurdu.
Ağustos’ta yapılan baskında 100’den fazla dokümana daha ulaşıldı. Bunlar da çeşitli seviyelerde kapalılık damgaları taşıyordu. Çoğunluğu bir depoda bulunan dokümanların bir kısmı Trump’ın ofisindeki çekmecelerdeki aktüel yazışmaların ortasından çıktı.
Zaid, “Trump birinci talepte dokümanları Arşivler’e teslim etse bahis kapanacaktı. Trump ve avukatları yetkilileri evvel oyalayıp sonra engellediği için durum suça dönüştü” dedi.
New York Times, savcıların yargıçtan Trump’ın avukatlarını mahkeme celbine uymadıkları gerekçesiyle cezalandırmasını istediğini yazdı.
Mar-a-Lago’da bulunan evrakların bazıları
8) NEDEN BIDEN OLAYINDA ÖZEL YETKİLİ SAVCI ATAMASI YAPILMADI?
ABD’deki tartışmanın merkezinde bu soru yatıyor. Cumhuriyetçiler Biden’a farklı Trump’a başka muamele yapıldığını öne sürüyor. Fakat bu argümanın temelinde iki siyasetçinin de tıpkı halde hareket ettiği varsayımı yatıyor.
Halbuki üstte da dediğimiz üzere, Trump’ın süreci Biden’ınkinden epey farklı. Bilhassa de ilgili kurumlarla yapılan iş birliği bağlamında… Ancak soruşturma şimdi birinci kademelerinde. Önümüzdeki devirde Biden da bir özel yetkili savcı tarafından soruşturulabilir.
9) BEYAZ SARAY KASIM’DA BULUNAN EVRAKLARI NEDEN 2 AY SONRA AÇIKLADI?
Cumhuriyetçilerin sorguladığı bir öteki ayrıntı da bu. Parti üyeleri bu gecikmenin kasti olduğunu, orta seçimin sona ermesinin beklendiğini öne sürüyor lakin şimdi bu tarafta bir kanıt elde edilemedi.
Adalet Bakanlığı’nın yürüttüğü bu şekil soruşturmaların birinci evreleri genelde kamuoyundan gizleniyor. Trump örneğine dönersek, Arşivler’in talep tarihi Mayıs 2021’di. Fakat kamuoyu soruşturmayı lakin 9 ay sonra Arşivler’in Trump’tan 15 kutu alındığını duyurmasıyla öğrendi.
Beyaz Saray Sözcüsü Ian Sams zamanlamayla ilgili bir soruya şu cevabı verdi:
“Adalet Bakanlığı’nın incelemeleri sürüyor, o nedenle şu an söyleyebileceklerimiz hudutlu. Fakat bu işi gerçek formda yapmaya kararlıyız. Uygun vakit ve şartlarda ayrıntıları paylaşmayı sürdüreceğiz.”
10) BIDEN’IN ÖZEL MÜLKLERİ DE ARANACAK MI?
Savcılık Biden’ın meskeninde ve öteki mülklerinde saklanan dokümanlar olabileceğine dair bir ihtimal görürse, arama buyruğu çıkartılabilir. Trump örneğinde savcılar eski Başkan’ın büyük heyetin celbine riayet edip evrakları iade etmediğini ortaya koymuştu.
Lausch’un yanıtını bulması gereken soruların en başında “Bu evraklar lider yardımcısının ofisinden Penn Biden Merkezi’ne nasıl geldi?” yer alıyor.
Belgelerin ne biçimde paketlendiği, kim tarafından taşındığı, Penn Biden’a geldikten sonra dokümanlara kimlerin erişimi olduğu soruları da kritik. Lider yardımcılığı periyodunda Biden’ın takımında misyon yapmış birçok kişi daha sonra Penn Biden’da çalıştı. Bu bireylerin sorgulanması kelam konusu.
11) BIDEN LİDER YARDIMCISIYKEN EVRAK SINIFLANDIRMA YETKİSİ VAR MIYDI?
Evet, vardı. Lider Obama’nın kararnamesi yardımcısına bu yetkiyi veriyordu. Trump elindeki dokümanların üzerindeki zımnilik kararını kaldırdığını söylemişti. Biden’ın lider yardımcısıyken bâtın sınıfına soktuğu evrakların kapalılığını kaldırma yetkisi de vardı. Lakin bu iş yanlışsız halde yapıldığında dokümanların üzerinde net sözler yer alması gerekiyor.
Trump soruşturmasında ise evrakların bâtın olup olmamasının bir ehemmiyeti kalmadı. Zira Adalet Bakanlığı’nın Trump’a yönelttiği üç kabahatin da yargılanabilmesi için evrakların bâtın olması gerekmiyor.
The Washington Post’un “Biden, Trump and classified documents: An explainer” başlıklı haberinden derlenmiştir.
