“Babacığım seni çok özledim. Sen buraya ne vakit geleceksin. Burada yağmurlar yağıyor. Benim öğretmenim ne yazarsam aferin diyor.” Belli ki, şimdi okumayı yazmayı öğrenmiş bir çocuğun minicik parmakları ortasındaki kaleminden kargacık burgacık dökülen birkaç satırdan ibaret yürek yakan sözler… Meraklı gözler, duvarda asılı duran sararmış bir mektup yaprağının üzerindeki satırları üzgün bakışlarla okumaya dalmış. Yazılmasının üstünden kim bilir kaç yıllar geçmiş olan o mektup kâğıdında, bir mahkûmun gözyaşlarının izlerine takılıyor gözlerim. Ve mektubun üzerinde soğukluğunu hissettirircesine buz üzere duran “Görülmüştür” kaşesi!..
2006 yılından itibaren müze hâline dönüştürülen Ulucanlar Cezaevi’nin daracık hücre ve koğuşlarında dolaşırken birinci dikkatimi çeken, mahkûm yakınlarından birinin mektubundaki satırlar oluyordu. Böylesine elem ve hasret kokan satırlar, kimi ziyaretçileri hüzne boğarken, kimilerinin da buğulanan gözlerine şahit oluyordum. 2006 yılında kapatılma kararı alındığında, devrin Altındağ Belediye Lideri Veysel Tiryaki’nin şahsi çabalarıyla müzeye dönüştürülmüş ünlü hapishane. Bu tarihten sonra kapılarını, bir daha açmamak üzere mahkûmlara kapatırken, tahminen de hiç kapatılmamak üzere müze olarak ziyaretçilere açıyordu soğuk duvarlarını…
“Dağlarına bahar gelmiş memleketimin…”
Ankara Kalesi’nin doğusunda bir zirve üzerinde 1924 yılında inşa edilmiş olan Ulucanlar Cezaevi, Cumhuriyet tarihimizin birinci binalarından biri olarak dikkat çekiyor. Birinci ismi Cebeci Tevkifhanesi. Sonraki periyotlarda sırasıyla Ankara Asri Cezaevi, Ankara Cebeci Sivil Cezaevi, Ankara Merkez Kapalı Cezaevi ve Ulucanlar Cezaevi olarak isimlendirilmiş. 1925-2006 yılları ortasında 81 yıl aralıksız cezaevi olarak kullanılan bu binalar, yakın tarihimizin birçok olayına tanıklık etmiş. Birçok mahkûm isyanlarına sahne olmuş. Kimler geldi kimler geçti koğuşlarından ve hücrelerinden… Baht mahkûmları, azılı katiller, hırsızlar ya da sayamayacağımız onlarca hatadan ötürü hapishaneye düşenler değil yalnızca burada gün sayanlar; yazdıkları, söyledikleri, düşündükleri için özgürlüklerinden olanlar da bu dikenli tel örgüler ortasında zahmet doldurmuşlar.
Şairlerin dizelerine dökülmüş bu mahpusluk hikayeleri, tıpkı burada gün sayan Ahmet Arif’in dizelerindeki üzere:
Haberin var mı taş duvar?
Demir kapı kör pencere,
Yastığım, ranzam, zincirim,
Uğruna ölümlere gidip geldiğim,
Zulamdaki mahzun fotoğraf,
Haberin var mı?
Görüşmecim yeşil soğan göndermiş,
Karanfil kokuyor cigaram
Dağlarına bahar gelmiş memleketimin…
Evet, memleket bahar yaşarken hüzün çiçek açmış soğuk taş duvarlarında… Tekrar şairin dediği üzere “Akşam erken iner olmuş mahpushâneye…” Hapishanenin daracık avlularında dolaşırken duvara asılmış sinema şeritli çerçevelerdeki fotoğraflara baktıkça bilim, siyaset, medya, sanat ve edebiyat dünyasından pek çok tanınmış isim dikkatimi çekiyor: Bülent Ecevit’ten, Muhsin Yazıcıoğlu’na; Cevat Şakir Kabaağaçlı’dan, Necip Fazıl Kısakürek’e; Nazım Hikmet’ten, Yılmaz Güney’e varıncaya kadar onlarca tanınmış sima… Bazıları hasrete boyun eğmiş, özgürlüğe adım atmak için günler saymış, bazıları kadere… Cezaevinin koğuşlarına, görüşme odaları, hücreler ve avlularına girdikçe tüyler ürperten sayısız öykülere rastlıyorsunuz. Cezaevi artık Türk siyasi ve toplumsal tarihine ışık tutacak bir hazineye dönüşmüş durumda…
Bir vakitler mahkûmların volta attığı avlulara, bitmek tükenmek bilmeyen vaktin hapsolduğu hücrelere ve uzun gecelerin yaşandığı koğuşlara ürpererek giriyorsunuz. Yan yana dizilmiş demirden ranzaların paslanmış hâli yürek sızlatıyor. Yürekler de pas tutmuş muydu sanki, diye geçiriyorum aklımdan. Duvarlar hâlâ nem mi kokuyor yoksa duvarlara sinen hasret kokuları mı buram buram tüten, ayırt edemiyorum.
En trajik yer ‘büyük avlu’
Her yer, her şey tıpkı… Koğuşlar, görüşme odaları, hücreler, mahkûmların yemek yedikleri ve banyo yaptıkları yerler motamot korunmuş. Düne ayna tutacak nesneler, mahkûm eşyaları camekânlı dolaplarda sergilenmekte. Soğuk hücrelerde bir mahkûmun sırtını koruyan, tahminen de anacığının kabuk bağlamış yaralarının desen olduğu, gözyaşlarının, ilmiklerine karıştığı kazağı; avluda volta atarken kim bilir kimlerin işaret parmağında fır dolanmış onlarca tespih… Bir öbür camekânın içinde kaç suça ortak olmuş zulalar… Birisinin not defteri, bir başkasının yürek yakan mektubu, sigara paketleri, kalemler, saatler ve burada sayamayacağımız onlarca eşya… Bir öteki koğuşun bir köşesinde, semaya açılan elleriyle -belki de buradan kurtulmak için- dua eden sembolik bir mahkûm maketi… Hafızalarda geçmişe seyahat yaptırırcasına her biri capcanlı!..
Hapishanenin en trajik yerine, büyük avluya hakikat ilerliyorum. Yıllara meydan okumuş ve kaç acılara şahit olmuş kavak ağacının altındaki darağacına hakikat. Bu memlekette, bazılarınca artık birer kahraman olarak görülen ve gençliklerinin baharında darağacına giden gençlerin acıklı kıssalarının yaşandığı, şimdilerde mahkûm köşe… Bir hatalı üzere demir parmaklıklar içine alınmış köşesinde darağacı; tarihe karşı hesap verircesine sessiz, sessiz, mahzun ve tahminen de ziyaretçilerinin suçlayıcı bakışları karşısında mahcup, öylece duruyor!.. Üç saate yakın dolaştığım hüzün dolu dakikaları gerimde bırakıp, çıkış kapısına hakikat ilerlerken hafifçe hafife yağmurun çiselediğini fark ediyorum. Başımı kaldırıp nöbetçi kulübesine gerçek baktığımda kara bulutların Ankara semalarını sardığını görüyorum. Ankara’nın meşhur ikindi yağmurlarına yakalanmamak için adımlarımı hızlandırırken, biraz evvel okumuş olduğum mahkûm mektuplarından birine ilişkin şu his yüklü satırlar gelip takılıyor zihnime:
“Sinancığım,
Bu sabah pencereden bakınca ne göreyim? Her taraf bembeyaz değil mi? Demek ki gece kar yağmış. Yozgat’ta da yağmıştır herhalde. Artık siz sobayı fayrap edip keyif çatıyorsunuzdur. Bana karlı bir masal yazıp gönder. Bundan evvel sorduğun soruların karşılıklarını geriye yazıyorum. Gözlerinden öperim sevgili oğlum. Baban…”
Son kere dönüp avluya hakikat bakıyorum. Gözlerinden akan yaşları gizleyemeyen yaşlı biri dikkatimi çekiyor. Daha dün üzere yakın sayılabilecek bir tarihe tanıklık yapmış bu hapishanede kim bilir hangi yaşanmış geçmişin izlerine rastlayıp da gözyaşlarını gizleyemiyor diye düşünüyorum… Kim bilir?
Müze, pazartesi günleri hariç her gün açık. Tam 5, öğrenci 2 TL. 10 kişi ve üzeri kümelere ise yüzde 10 indirim uygulanıyor.
