Einstein’ın fikirleri, 1. Dünya Savaşı’nın kuşatmaları ve İngiltere’de, ‘düşman’ tarafından üretilen bilimi beğenilen karşılamayan ziyanlı milliyetçilik nedeniyle kapana kısılmıştı.
Einstein bir sosyalistti. Eddington ise Dostların Dînî Derneği üyesiydi. Her ikisi de bilimin, savaşın yol açtığı bölünmeye üstün gelmesi gerektiğini düşünüyordu.
Görelilik kuramının gözler önüne serilmesini sağlayan ve Einstein’ı dünyanın en ünlü insanlarından biri yapan, onların ortaklıklarıydı.
Einstein ve Eddington savaş sırasında bir ortaya gelmedi. Hatta direkt bağlantı bile kurmadılar. Bunun yerine, savaşta tarafsız kalan Hollanda’daki bir ortak arkadaşları görelilik kuramını İngiltere’ye yaydı.
Mektup, Cambridge Üniversitesi Profesörü ve İngiliz Kraliyet Astronomi Topluluğu yetkilisi Eddington’ın eline geçtiği için, Einstein çok lakin çok şanslıydı.
Sadece teorinin karmaşık hesaplamalarını anlamakla kalmadı. Eddington, savaş aksisi olarak Alman bilimini önemsemeye istekli az sayıdaki İngiliz bilim insanından da biriydi.
Kendini, Einstein’ın bilimin temellerinde ihtilal yaratmasına ve bilim insanlarının kozmikliğinin yine kabul görmesine adadı.
Einstein’ın teorisini test etmek için yolculuk
Einstein, savaş nedeniyle Berlin’de kapana kısılmıştı; abluka altında açlık çeker bir halde ve siyasi görüşleri nedeniyle hükümetin nezareti altındaydı.
Eddington ise İngilizce konuşan dünyayı, ‘düşman’ bir bilim beşerinin dikkate bedel olduğuna ikna etmeye çalışıyordu.
Görelilik kuramı üzerine kitapları birinci o yazdı. Einstein üzerine çok ilgi gören dersler verdi ve 20’inci yüzyılın en büyük bilim iletişimcisinden biri oldu.
Kitapları on yıllar boyunca en çok satanlar listesinde kaldı. Sık sık BBC’nin radyo programlarına konuk oldu. En sonunda da çalışmaları nedeniyle nişana layık görüldü.
İngiltere’yi vakit, yer ve görelilik hususlarına ilgi duymaya ikna etmek, besin taşıyan tekneler batarken, binlerce genç hayatını kaybederken zordu…
Eddington, görelilik kuramını kanıtlamaya gereksinim duyuyordu.
Einstein’ın genel görelilik kuramını test etmek en güzel seçeneğiydi.
Einstein, ışığın Güneş üzere büyük kütlelerin yakınından geçtiğinde yer çekimi nedeniyle istikamet değiştirdiğini söylüyordu.
Bu, uzaktaki bir yıldızın ufak oranda yer değiştirmiş üzere görünmesi manasına geliyordu.
Denklemlere nazaran sapmanın tam olarak 1.75 saniyelik bir yay olması gerekiyordu.
Bir astronom için bunu ölçmek kolay olmasa da, mümkündü.
Bu müşahedenin yapılabilmesi için tam Güneş tutulmasının beklenmesi gerekiyordu.
Tam Güneş tutulmaları az görülür, kısa sürer ve Avrupalı astronomların ücra bölgelere gitmesini gerektirir.
Einstein öngörüsünün test edilmesi için yıllardır uğraşıyordu, lakin şimdi muvaffakiyete ulaşamamıştı.
Eddington, 1919 Mayıs’ında meydana gelecek ve güney yarımküreden izlenecek olan tutulmanın bunun için bir fırsat olabileceğini düşündü.
Atlantik Cephesi’nde Almanların tehditlerine karşın, bu keşif gezisininin yapılabileceği İngiltere’den daha düzgün pozisyonda bir ülke yoktu.
Eddington’ın bunun için büyük bir dayanağa muhtaçlığı vardı.
İngiltere Kraliyet Rasathanesi’nin müdürü olan Frank W Dyson yakın arkadaşıydı.
Dyson, keşif seyahatinin maliyetinin karşılanmasını sağladı, lakin alınan parayla bile savaş şartlarında gerekli ekipmanı bulmak zordu.
Daha da berbatı, Eddington, mahpusa girme ihtimali nedeniyle, keşif seyahatine çıkamayabilirdi.
Dostların Dini Derneği üyesi olarak, Eddington bir savaş tersiydi ve orduya katılmayı reddetti. Diğer pek çok üye ise ya cezaevine girdi ya da çalışma kamplarına gönderildi.
Eddington’ın cezaevine gönderilmesi son anda engellendi. (Bunda İngiltere Kraliyet Rasathanesi’nin müdürü olan arkadaşının rol oynadığına kuşku yok.)
Şaşırtıcı bir halde, Einstein’ın teorisini test etmek için keşif seyahatine çıkması şartıyla muafiyet tanınmıştı.
‘Hayatımın en olağanüstü anı’
1918’in Kasım ayındaki ateşkes, keşif seyahatinin yapılabileceği manasına geliyordu.
Eddington, keşif seyahatinin, sonucu ne olursa olsun, Einstein’ı dünya kamuoyuna tanıtmasını umuyordu.
Eddington ve Dyson, sonuçların hem bilim topluluğunda hem de kamuoyunda heyecan yaratması için efor gösterdi.
Gazeteler, Eddington’ın ‘Newton ve Einstein ortasındaki destansı mücadele’ olarak sunduğu deneyin sonuçlarını vermek için hazırdı.
Savaş vaktinde çektiği yokluktan dolayı önemli derecede hasta olan Einstein, bu mevzuda çok az şey biliyordu.
Bunun yerine, Eddington ve iş arkadaşlarının, Einstein’ın öngörüsünü kendi kendilerine test etmeleri gerekiyordu.
Tutulmayı izlemeleri için iki grup görevlendirildi: Eddington’ın takımı Brezilya’ya gönderildi, öteki takım ise Batı Afrika’daki Principe Adası’na…
29 Mayıs 2019’da, yani 100 yıl evvel, astronomlar yıldızlardaki ufacık değişimi yakalayarak, bizim kozmosu algılayışımızdaki büyük değişime yol açmak için, 6 dakika boyunca kararan gökyüzünü gözlemledi.
Hava şartları, ekipman problemi üzere sebeplerle neredeyse mahvolmak üzereyken, keşfe katılanlar, Güneş’in yerçekimi nedeniyle yerleri değişen yıldızları gösterdiğini umdukları fotoğrafları ülkelerine geri götürdüler.
Aylar boyunca süren ağır ölçümler ve hesaplamalardan sonra, Eddington olumlu sonuca ulaştı.
Bunun, hayatının en şahane anı olduğunu söyleyecekti:
“Einstein’ın teorisinin kanıtlandığını ve yeni bilimsel niyetin kabul edilmesi gerektiğini biliyordum.”
Sonuçlar, Newton’ın mı Einstein’ın mı haklı çıktığını merak eden bilim insanları ve muhabirlerle dolu Kraliyet Topluluğu’nun bir odasında açıkladı. (Bu sırada Newton portresinden onlara bakıyordu)
Duyuru, muazzam bir heyecana yol açtı. Kraliyet Topluluğu’nun lideri, bunu “insan fikrinin en üst seviye başarılarından biri” olarak nitelendirdi.
Times’ın bir sonraki günkü başlığı şuydu: “Bilimde Devrim”
Eddington her şeyi eksiksiz bir biçimde planlamıştı. Einstein, bir gecede, pek tanınmayan bir akademisyenden, herkesin hakkında daha fazla şey bilmek istediği bir bilgeye dönüştü.
Eddington, halka istediğini verdi. İngilizce konuşan ülkelerde görelilik kuramının temsilcisi olarak, gazetelerin ve mecmuaların gittiği isim oydu.
Derslerine girmek isteyen yüzlerce kişi yer olmadığı için dışarıda kalıyordu. İçeri girebilenlerse, yalnızca görelilik kuramının gerisindeki tuhaf fiziği değil, birebir vakitte savaşın getirdiği nefret ve kaosu aşarak, üniversal bilimin sembolü olan Einstein hakkında da bir şeyler öğreniyordu.
Einstein ise hasta yatağından nadiren doğrulabiliyordu. Hollanda’dan yollanan bir telegraf aracılığıyla müşahedenin sonuçlarını öğrendi.
Medyanın ansızın ortaya çıkan ağır ilgisinden şaşkına dönse de, teorisinin doğrulanmış olmasından büyük memnunluk duyuyordu.
Muhabirlerin sesleri olmadan bir daha meskeninin ön kapısından dışarı çıkamayacaktı.
Eddington olmasa, görelilik kanıtlanmamış olacaktı ve Einstein, dehanın simgesi haline gelemeyecekti.
Eddington, savaşın bitiminden yıllar sonrasına kadar bir ortaya gelmeseler bile, Einstein’ın en kıymetli müttefikiydi.
Onların işbirliği yalnızca çağdaş fiziğin doğuşu için hayati değildi, 1. Dünya Savaşı’nın en karanlık günlerinden geçilirken bilimin memleketler arası topluluk olarak kalması açısından da kıymetliydi.
