Çocukluğumda tekraren okuduğum ‘Define Adası’nın müellifi Stevenson’un 19. yüzyılın sonlarında eşek sırtında kat ettiği yolu, dostum ve yayıncım Denis Guillaume’un aracıyla geçmenin heyecanı içindeyim. Günebakan tarlalarıyla sarp kayalıkların, dar boğazların ortasından geçiyoruz. Uzakta mavi, mor, günbatımında kızıl dağlar, yanı başımızda kurumuş dere yataklarıyla kocaman taşlar, kendini birinci bakışta göstermeyen mağaralar var. Ancak şimdilik, yol boyunca bize eşlik eden ‘Gard Irmağı’ boyunca Ales’e yanlışsız ilerliyor, kemerli taş köprülerden geçiyoruz. Bu köprülerde birçok Protestanın idam edildiğini, cesetlerinin ırmağa atıldığını biliyorum. Çiftlik meskenleri, surlarla çevrili kalelerle kulelerin, yamaçlara serpilmiş küçük kiliselerin ortasından uzunluk gösteriyor. Birçoklarının kepenkleri kapalı, kimileri terk edilmiş, harap durumda. Camisard ayaklanmasının izlerini taşıyor gibiler. Bir vakitler, şiddete başvurarak da olsa, inanç ve ibadet özgürlüğü uğruna merkezi siyasal otoriteye başkaldırmıştı yöre halkı. Bu başkaldırının ıslahat hareketiyle yakın alakası olduğunu söyleyebiliriz.
16 ve 17. yüzyıllarda Avrupa’yı sarsan din savaşları, Katolik kiliseye başkaldıran ıslahat hareketiyle birlikte Fransa’yı da etkilemekte gecikmedi. Katoliklerle, dinde ıslahatı savunan Protestanlar ortasındaki kanlı çatışmaya son vermek gayesiyle Kral IV. Henri’nin yayımladığı ve ibadet özgürlüğünü teminat altına alan ‘Nantes Fermanı’ sayesinde (1598) ortalık biraz yatışır üzere olduysa da, ‘Güneş Kral’ lakabıyla anılan XIV. Louis’nin bu fermanı yok kararında saymasıyla (1685) Cevennes bölgesinde yaşayan Protestanlar merkezi idareye başkaldırdılar. Ve Tevrat’ta anlatılan Musa kavminin ‘Sina Çölü’nü geçmesine atıfla Katolik kilisenin baskı ve dayatmalarının yol açtığı, 1789 Fransız Devrimi’ne dek süren periyoda ‘Çöl Süreci’ ismini verdiler. Çöl Müzesi’nde işte bu acılı sürecin mirasını oluşturan evrak ve eşyalar sergileniyor.
Baskı ve zulmün şahidi zindanlar
Müzeyi ziyaret etmeden evvel ‘Çöl Süreci’nin şahidi kalelerle zindanlara da uğruyoruz. Bunların ortasında Constance Kulesi’nin özel bir yeri var. Uzun müddet sırf bayanların kapatıldığı bir zindanmış. Ve Protestan direnmesinin efsane ismi Marie-Durand, 19 yaşında girdiği Constance Kulesi’nden fakat 38 yıl sonra, 57 yaşındayken çıkabilmiş. Akışı uygunca yavaşlamış, bunaltıcı sıcakta neredeyse kurumaya yüz tutmuş ‘Gardon Irmağı’nın üzerindeki taş köprüden geçip Mialet’e ulaştığımızda dikkatimi birinci çeken ulu kestane ağaçlarının gölgelediği bir alan oluyor. Bu boş alanda tüm baskılara rağmen inançlarından vazgeçmeyen, bu uğurda azap ve vefatı göze alan, ancak şiddete başvurmaktan da çekinmeyen, hatta Katolik rahipleri öldürerek kiliseleri yakan Protestanların yüksek sesle dua ettiklerini hayal edebiliyorum. İçlerinde kıyamet gününü haber veren, kerametleri kendinden menkul ‘peygamberler’ olduğu üzere fakir köylüler, sonradan ayaklanmanın başını çekecek Jean Cavalier üzere çıraklar, dokumacılar, pastörler, silaha sarılmış askerler de var.
Katolik kilisenin gözünde ‘fanatikler’den oluşan bu topluluğun inanç uğruna her şeyi göze aldığı kesin. Lakin öte yandan ibadetlerini özgürce yapabilmek ve Katoliklerle eşit haklara sahip olmaktan öteki talepleri de yok. Onların ‘Camisard Ayaklanması’ olarak isimlendirilen başkaldırısının bir efsaneye dönüştüğünü biliyorum. Ve 1702-1704 tarihleri ortasında tam iki yıl boyunca Fransa’nın bu kuytu bölgesinde yaşanan acıları, karşılıklı katliamları anımsıyorum. Çöl Müzesi’ndeyim zira. Ve bu kanlı çatışmanın tüm evrakları vitrinlerde sergileniyor.
Protestan papazların vaaz kürsülerinden kraliyet fermanlarına, silahlardan cilt cilt, tuğla üzere Tevrat’lara, azap aletlerinden küreğe mahkûm edilenlerin ya da zindana atılanların isim listelerine, bilinmeyen ayinleri tasvir eden tablolara dek her şeyi görüp incelemek mümkün. Bugün Fransa’da Protestan nüfus toplumun yüzde 2’si bile oluşturmuyor. Lakin Fransız Devrimi’nin tanıdığı azınlık hakları kapsamında Protestanlar inanç ve ibadet özgürlüğüne sahip! Laik devlet her türlü inanca saygılı ve eşit aralıklı… Bu kazanımı önemsemek gerektiğini, Fransız devletinin ‘bellek çalışmasını’ örnek almanın yerinde olacağını düşünüyorum…
