Hamas, İsrail‘e yönelik son yılların en büyük operasyonunu gerçekleştirdi. İsrail ordusu “savaş durumu alarmı” ilan etti. Operasyonda Gazze‘den İsrail tarafına binlerce roket atılırken, çok sayıda silahlı militan da İsrail topraklarına girdi. İsrail Başbakanı Binmyamin Netanyahu “Savaştayız ve biz kazanacağız” dedi. İsrail ordusu, taarruzlar esnasında asker ve sivillerin rehin edildiğini söyledi. İsrail’in Gazze Şeridi’ne düzenlediği taarruzlar da da yüzlerce kişi öldü. Bu şiddet, onlarca yıldır devam eden çabanın son dışa vurumu oldu.
İSRAİL-FİLİSTİN ÇATIŞMASI NASIL BAŞLADI?
Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda yenilmesinin akabinde Filistin toprakları olarak bilinen bu bölgenin denetimi İngiltere’nin eline geçti. Burada Arap çoğunluğun yanı sıra, Yahudi azınlık da yaşıyordu. Memleketler arası toplum Filistin’de Museviler için bir “ulusal yurt” kurma vazifesini İngiltere’ye verdiğinde iki halk ortasındaki tansiyon arttı. Museviler buranın kadim toprakları olduğunu savunurken, Filistinliler buna karşı çıkıyordu. 1920’ler ve 40’lar ortasında, birçoğu Avrupa’daki zulümden kaçan ve İkinci Dünya Savaşı’ndaki soykırımdan sonra bir vatan arayan Musevilerin sayısı arttı. Museviler ve Araplar ortasındaki şiddetin yanı sıra İngiliz idaresine karşı da şiddet arttı. 1947’de Birleşmiş Milletler (BM), Filistin’in başka Yahudi ve Arap devletlerine bölünmesini ve Kudüs’ün BM nezaretinde özel statülü başka bir kent olmasını oyladı. Bu plan Yahudi önderler tarafından kabul edildi, lakin Araplar reddettiğinden hiçbir vakit uygulanmadı.
İSRAİL’İN KURULUŞU VE “NAKBA”
Sorunu çözemeyen İngiliz idaresi 1948’de ülkeyi terk etti. Yahudi önderler İsrail devletinin kurulduğunu ilan etti. Karar, son İngiliz birliklerinin bölgeyi terk ettiği 15 Mayıs’ta yürürlüğe girdi. Birçok Filistinli buna karşı çıktı ve savaş başladı. Yüz binlerce Filistinli topraklarını terk etmek zorunda kaldı ya da meskenlerinden zorla çıkarıldı. Savaşa komşu Arap ülkeleri de dahil oldu ve askeri birlikleri kimi bölgeleri işgal etti. Çatışmalar sonraki yıl ateşkesle sona erdiğinde İsrail bölgenin birçoklarını denetim ediyordu. İsrail’in kurulması, Avrupa’dan ve Musevilerin yaşadığı Arap ülkelerinden bu topraklara büyük bir Yahudi göçüne yol açtı.
İŞGAL ALTINDAKİ BATI ŞERİA VE GAZZE ŞERİDİ NERESİDİR?
Ürdün, batısında yer alan ve Batı Şeria olarak bilinen toprakları işgal etti. Burası Ürdün Irmağı’nın batı kıyısında yer alıyor ve kuzey, batı ve güneyden İsrail ile çevrili bir bölge. Mısır ise hududunda küçük bir kıyı bölgesi olan Gazze Şeridi’ni işgal etti. Kudüs kenti, Batı’da İsrail kuvvetleri ve Doğu’da Ürdün kuvvetleri ortasında bölünmüştü. Hiçbir vakit bir barış muahedesi yapılmadığı için sonraki yıllarda daha fazla savaş ve çatışma yaşandı. 1967’de İsrail, Doğu Kudüs ve Batı Şeria’nın yanı sıra Suriye’ye ilişkin Golan Zirveleri, Gazze ve Mısır’a ilişkin Sina yarımadasının büyük kısmını işgal etti. Filistinli mültecilerin birden fazla ve onların çocukları Gazze ve Batı Şeria’nın yanı sıra komşu Ürdün, Suriye ve Lübnan’da yaşıyor. İsrail, bu insanların topraklarına dönmelerine müsaade vermedi – İsrail bunun Yahudi devleti olarak varlığını tehdit edeceğini söylüyor. İsrail hala Batı Şeria’yı işgal altında tutuyor. Gazze’den çekilmesine karşın, BM bu toprak kesimini hala İsrail tarafından işgal edilmiş toprakların bir modülü olarak görüyor.
KUDÜS FİLİSTİN’İN Mİ İSRAİL’İN Mİ?
İsrail, Kudüs’ün tamamının başşehri olduğunu tez ederken, Filistinliler Doğu Kudüs’ün gelecekteki bir Filistin devletinin başşehri olduğunu söylüyor. ABD, Kudüs’ü İsrail’in başşehri olarak tanıyan az sayıdaki ülkeden biri olmakla birlikte, kentin sonuncu statüsünün müzakere edilmiş bir muahede yoluyla belirlenmesi gerektiğini söylüyor. Geçtiğimiz 50 yıl içinde İsrail, 600.000’den fazla Yahudi’nin yaşadığı bu bölgelerde yerleşim yerleri inşa etti. Birden fazla devlet ve milletlerarası kuruluş tarafından desteklenen Filistinliler bu yerleşimlerin memleketler arası hukuka ters olduğunu söylerken, İsrail bunu reddediyor.
BM’NİN YÜZDE 70’TEN FAZLASI FİLİSTİN’İ TANIYOR
BM 2012 yılında Filistin’i “üye olmayan gözlemci devlet” olarak tanıma kararı aldı. “Gözlemci hukukî yapı” statüsünden “gözlemci devlet” statüsüne geçiş, Filistinlilerin Genel Heyet tartışmalarına katılmalarını ve BM kuruluşlarına ve öteki organlarına üyelik bahtlarını artırmalarını sağladı. BM oylaması bir Filistin devleti yaratmasa da, 193 BM Genel Şura üyesinin yüzde 70’inden fazlası Filistin devletini tanıyor. İsrail ile Doğu Kudüs, Gazze ve Batı Şeria’da yaşayan Filistinliler ortasında tansiyon ekseriyetle yüksek seyrediyor.
GAZZE’Yİ KİM YÖNETİYOR?
Gazze, İsrail’le birçok sefer savaşmış olan Hamas tarafından yönetiliyor. İsrail ve Mısır, Hamas’a silah sevkiyatını engellemek için Gazze hudutlarını sıkı bir formda denetim altında tutuyor. Gazze ve Batı Şeria’daki Filistinliler İsrail’in aksiyonları ve kısıtlamaları nedeniyle sorun yaşıyor. İsrail ise kendisini Filistinlilerin şiddetinden muhafazaya çalıştığını söylüyor.
TEMEL MESELELER NELER?
İsrail ile Filistinliler ortasında uyuşmazlık nedeni olan birçok husus var: Filistinli mültecilere ne olacağı, işgal altındaki Batı Şeria’da Yahudi yerleşimlerinin kalıp kalmayacağı, iki tarafın Kudüs’ü paylaşıp paylaşmayacağı ve – tahminen de en sıkıntı olanı – İsrail’in yanında bir Filistin devletinin kurulup kurulmayacağı üzere meseleler. Barış görüşmeleri yaklaşık otuz yıldır aralıklarla devam ediyor, lakin şimdiye kadar çatışmayı çözemedi.
GELECEK NE GETİRECEK?
Sorunların öngörülebilir bir gelecekte çözüleceğine dair hiçbir işaret bulunmuyor. Donald Trump’ın lider olduğu periyotta ABD tarafından hazırlanan en son barış planını İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu “yüzyılın anlaşması” olarak nitelendirmişti. Lakin Filistinliler bunu İsrail lehine tek taraflı bir mutabakat olarak gördü ve hiçbir vakit hayata geçemedi. Gelecekte yapılacak rastgele bir barış mutabakatı için her iki tarafın da karmaşık sıkıntıları çözme iradesini göstermesi gerekecek.
