Peki, bilişim teknolojileri bağımlılığı ya da daha yaygın kullanımıyla “internet bağımlılığı” bir hastalık mı? O denli ise tedavisi var mı? En riskli yaş kümeleri hangisi? Problemli internet kullanımı hangi basamaktan sonra başlıyor ve en değerlisi bu “salgın”a karşı hangi tedbirler alınabilir?
Alanında uzman şahısları dinleyen TBMM komitesi, sorunun tahliline ait tekliflerinin yer aldığı bir rapor hazırlayıp, kamuoyunun bilgisine sunacak.
Komisyonun, TBMM tatile girmeden evvel yaptığı son toplantısında, internet bağımlılığıyla ilgili sunum yapan isimlerden birisi de Türkiye Bilişim Derneği İcra Dal Şurası Üyesi Doç. Dr. Özhan Yalçın’dı.
Yalçın birebir vakitte çocuk ve ergen ruh sıhhati alanında uzman.
Gençler ortasında birtakım intihar olaylarında sorumlu görülen Mavi Balina oyununa özel bir başlık ayıran Yalçın’ın, bağımlılığın boyutu ve buna karşı alınabilecek tedbirlere ait TBMM komitesine sunumunda öne çıkan tespitleri derledik:
‘Oyun da, daima selfie çekmek de bağımlılık’
“Bağımlılık” deyince evvelce yalnızca alkoldür, esrardır yani meşru ya da yasal olmayan unsurların bağımlılık yapması kelam konusuydu. Fakat artık son 20-30 yılda internet ve teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte bu türlü bir terim de ortaya çıktı.
Bunlar ortasında en sık görülenleri çok internet oyunu oynama, daima “selfie” çekme, çok cep telefonu kullanma, daima dizi izleme üzere hem daha “benign” (iyi huylu) hem de daha “malign” (habis) olabilecek bağımlılıklar olabiliyor.
İhtiyaç için internet kullanımı, işiniz için, bankacılık üzere faydalı kullanımı kapsarken, sık ve tertipli kullanımı cümbüş ve boş vakitleri geçirmek için de yani iş, akademik, mesleksel alanlar dışında da kullanmayı içeriyor ancak bunları kullanan herkes alışılmış ki bağımlı olmuyor.
Sorunlu kullanım nerede başlıyor?
Kişi, bağımlılık seviyesinde olmasa da tekrar de fonksiyonelliğini etkilemeye başlayan halde teknoloji kullanmaya başlıyor.
Yani bir ergene arkadaşlarıyla buluşmak keyif verirken artık onunla buluşmak yerine mazeretler üreterek oyun oynamaya başlayabiliyor.
İnternet bağımlılığı geliştikten sonra ise şahısta artık akademik, mesleksel fonksiyonellikte ileri derecede bozulma, iş kaybı, okul kaybı, aileyle bağlı sıkıntılar, kimlik kazanımında bozulmalar, şahısta internetten, oyundan farklı kaldığında sonluluk, husus kullanımındaki üzere çekilme belirtileri ortaya çıkabiliyor ve bunlar da tıpkı vakitte sıhhat sıkıntıları, sedasyonel, yani daima internet başında olduğundan obezite üzere sıkıntılara yol açabiliyor.
Dünyada yaygınlıklarına baktığımızda öncelikli olarak Tayvan, Güney Kore’de üzere Uzak Doğu ülkelerinde çok sık görülürken ve bir halk sıhhati sorunu haline gelmişken, yavaş yavaş Orta Doğu ülkeleri, Katar, ABD ve son yıllarda Avrupa’da da bir artış var. Avrupa biraz daha korunaklıydı, lakin bilhassa İngiltere’de de sıklıkla artış var.
İnternet neden bağımlılık yapıyor, en çok hangi kitleyi etkiliyor?
Her vakit ulaşılabilir olması ve her ortamda kullanılabilmesi nedeniyle.
Mesela bir sunuma girdiğimde burada sigara içebilir miyim? İçemem, lakin bir alışveriş merkezine gittiğimde wi-fi fiyatsız, istediğim üzere kullanabilirim. Denetim şahısta, istediğim vakit uzaklaşırım.
Facebook’ta birisiyle yazışırken tartışıyor muyum? Bilgisayarı kapatırım fakat olağan hayatınızda tartışırken bir anda münasebete son verebilir misiniz? Hayır.
İstediğiniz kimliğe bürünebilirsiniz. Bilhassa toplumsal problemleri olan, toplumsal alaka kurmakta zorlanan bireyler internet ortamında alaka kurmaya daha yatkın olabiliyor.
İstenilen kimliğe bürünebilme de bilhassa ergenler için kıymetli. Kendilerinden hoşnut olmayan özelliklerini güya uygunmuş üzere gösterebiliyorlar.
Ne cins sıhhat meselelerine yol açıyor?
Aşırı kullanım yalnızca psikiyatrik bulgulara yol açmıyor, bedensel belirtilere de yol açıyor.
Bu şahıslar hipertansiyon (yüksek tansiyon), obezite, kardiyovasküler (kalp ve damarla ilgili) sıkıntılar, duruş bozuklukları ve gözle ilgili sıkıntılar yaşayabiliyorlar.
Aşırı olaylar, Güney Kore’de, Tayvan’da mevtle birleştirilmiş. Zira 24 saat internetin önünde atıştırıp yanlışsız dürüst yemek yemeyen, hiç uyumayan şahıslar alışılmış ki obez hale geliyorlar ve bununla ilgili sıhhat sıkıntıları yaşıyorlar.
Daha çok aşırı sayıda çok oyunculu, çevrimiçi rol oynama oyunları ergenlikte bağımlılıkla alakalı.
Burada bir küme halinde hareket ediyor, kendine bir amaç koyuyor. Zira bunlar ergenlikte kıymetli. Ya da sıkıntıları bunlarla oynayarak, nitekim koparak yok sayıyor.
Ama bunlar alışılmış ki ergenin problemlerini çözmediği üzere, çok daha fazla problemlere yol açıyor.
Sosyal meseleleri varsa, arkadaş bulmaktansa internet üzerinden “chat”leşmek daha kolay gelebiliyor.
Alkol kullanan bir bireyde (alkolden yoksun kaldığında) ellerde titreme, çarpıntı üzere çekilme belirtileri olabilir.
Ağır hadiselerde biz buna emsal bulgular görebiliyoruz. Hatta yatırdığımız birtakım olaylarda ileri derecede çekilme belirtisi, güya husus bağımlısı üzere çekilme belirtileri gözlenebiliyor.
Kaç çeşit bağımlılık var?
İki çeşidi var aslında, bir genelleşmiş internet bağımlılığı. Burada kişi, hayattaki problemlerini çözemiyorsa bunları sanal ortamda farklı kimlikler kullanarak çözmeye çalışıyor, yani gerilimle baş etme formülü üzere.
Ama bu durum olağan ki kişinin toplumsal marifetlerini de bozduğundan kişi uygunca internete düşüyor.
Özelleşmiş internet bağımlılığı ise pornografi, cinsellik, oyun ve kumar oynama üzere daha spesifik şeyleri içeriyor.
Ergenleri, genelde çevrimiçi, çok sayıda oyuncu içeren oyunlar berbata kullanıyor.
Burada sorun şu: Örneğin Güney Kore’deki Han ile Ankara’daki Meral tıpkı anda internete giriyor. Orada tahminen günün uygun bir saati, fakat Meral girdiğinde gecenin 3’ü. Yani vakit kavramı bulanıklaşmaya başlıyor.
Gene sanal rekabet, yapay olarak küme halinde hareket etme üzere ergenlikte kıymetli olabilecek şeylere, kişi buradan da ahenk sağlamaya çalışıyor. Yani bilgi edinmek yerine meşakkat gidermeye çalışıyor.
Kullanım sırasında da kişi ne kadar vakit geçtiğini anlamakta zorlanıyor, bu da prognozu, yani ilerleyişi artırıyor. Bu, bilhassa gözetici ruh sıhhati açısından değerli.
İnternet ve görüntü bağımlısı olan gençlerde genelde birden fazla çalışmalarda aile içi bağlantı sıkıntılarına rastlanıyor. Yani aile içinde bağlantı problemleri olan, ailenin genel olarak ruh sıhhatinin bozuk olduğu durumlarda çocuklar çok daha kolay bağımlı hale geliyorlar.
İntihar riski ve depresyon etkisi
Bir başka şey de intihar riskinin artması. Bu bir sonuç olabilir; yani kişi bilgisayar başında durduğu için, davranışsal aktivasyon sağlayamadığı için, uyku bozuklukları nedeniyle depresyon geliştiriyor olabilir. Ya da depresif bir birey toplumsal ortamdan kaçındığı için teknolojiye sığınıyor olabilir.
Ergenler olağan çok yatkın bir küme ve bu internet ya da teknoloji bağımlılığı ergenlikte geliştiğinde yetişkinlikte gelişene kıyasla çok daha yıkıcı seyrediyor.
Niye? Zira biz bu çocuklardan ergenlik periyodunda cinsel, akademik, mesleksel bir kimlik oluşturmalarını bekliyoruz.
Bir erişkin bu kimlik öğelerini tamamlamışsa yıkıcı tesiri daha azdır. Fakat bunları tamamlayamamış bir birey, zati teknolojiyle çok uğraşa devam edecektir.
Ergenler için kimlik arayışı, farklı kimlikler edinme internette çok daha kolay olabiliyor; bu da ergenlerin daha riskli olmasına neden oluyor.
‘Polis zoruyla gelen bağımlı var’
Diyelim ki alkol bağımlısısınız ve bırakmak istiyorsunuz. Gayemiz net: Güç da olsa hiçbir vakit alkol kullanmayacaksın, ortada bir arkadaşlarla içmek üzere bir durumumuz yok. Sigara bağımlılığında, ortada kahveyle birlikte içebilirsin demiyoruz, zira o vakit tedavi olmaz.
Ama internetin çok fazla faydalı kullanımı da var. Mesela ben bir tabibim, bilgisayar mühendisi değilim, fakat her işimi, reçete yazmaktan tutun da hasta kayıtlarına kadar, burada sunum yapmaya kadar bilgisayardan yararlanıyorum.
Peki, ben ne diyeceğim ergene ya da gence? “Hayatından interneti, teknolojiyi büsbütün çıkar” mı diyeceğim? Hayır, bu türlü bir şey mümkün değil. O yüzden, bununla gayret etmek de çok daha güç.
Oyun bağımlılığında oyun oynanmasının sonlandırılması amaçken, internet bağımlılığı yani oyun dışı internet bağımlılığında maksat interneti uygun, faydalı bir formda kullanmasını sağlamak.
Sonuç olarak, yavaş ilerleyen, genelde saklanılan, genelde tedavi olmak istemedikleri için birçok vakit bize başvurmayan bireyler kelam konusu.
Bize o kadar önemli manada internet bağımlıları geliyor ki… Ailesi engellediği vakit saldırganlık gösterenler… Polis zoruyla, neredeyse husus bağımlısı üzere çocuklar gelebiliyor.
Genel olarak baktığımızda, kişinin dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, depresyon, toplumsal fobi üzere internet, teknoloji bağımlılığına yatkın bir durumu varsa bunlar tedavi edildiğinde bazen yüz güldürücü sonuçlar alabiliyoruz.
Ama bilhassa bağımlılık geliştikten sonra, birçok vakit psikoterapi ve ilaç teşebbüslerine dirençli bir durum görüyoruz. O yüzden hami ruh sıhhati çok kıymetli.
‘Mavi Balina, profesyonel bir şebeke gibi’
Mavi Balina, Filipp Budeykin isminde 25 yaşında bir Rus tarafından geliştirilmiş, 2013 yılında ortaya çıkmış, kurbanlarını biyolojik atık olarak görüyor.
Platformlarda uygulaması yok. Yani, “Ben Mavi Balina’ya gireceğim” diye giremezsiniz. Direkt kullanıcılara ulaşıyor.
Psikiyatrik meseleleri olduğunu anladıkları, yani bilişimde bu biçim ayak izleri bırakmış çocuklar, intiharı araştırmış çocuklar, kendine ziyan vermeyi araştırmış çocuklara ulaşıyorlar ve direkt ulaşıyorlar, iletiler, cep telefonları yoluyla. Bilgi hırsızlığı yapıyorlar.
Çok profesyonel bir şebeke. Kurucusu mahpusta lakin başka yöneticilerinin nerede olduğu bilinmiyor.
Bilişim ve Teknoloji Kurumu (BTK) engelleyemiyor. Ülkemizde 150 çocuğun vefatından sorumlu olduğu argüman ediliyor. Giderek artan bir yaş aralığı var, erişkinlere gerçek da kayıyor.
Mesela balina, depresyon ve intiharla alakalıymış; mavi renk daha depresyon rengi. Algı idaresi var, profesyonel yönlendirme ve sizi yönlendiren, size ulaşan bireyler, mail yoluyla olabilir, cep telefonuyla olabilir, daima üst seviye bireyler.
Kişiye aşağılık olduğunu hissettiriyor ve mottoları şu: “Sen bir mavi balinasın, ölmelisin, kurtulmalısın” ve reenkarnasyondan bahsediyorlar, “Yeniden doğacaksın” diye.
50 misyon var, genelde geceleri veriliyor. Kendine ziyan vermeyi olağan hale getiriyor. Endişe içerikli görüntü ve müzikler kullanılıyor. Hepsi depresif ve intiharla ilgili. Son vazife ise intihar.
Hangi tedbirler alınabilir?
Çocuğa cep telefonu ve tablet mümkün olduğunca geç alınabilir.
Evde laptop yerine masaüstü bilgisayar kullanımının bağımlılık riskini azalttığını biliyoruz, zira laptopu her yere taşıyabilir.
Bilgisayarın ise salon ya da oturma odası üzere ailenin olduğu ortamlarda kullanılması gerekiyor. Bunun iki avantajı var: Çocuk neye giriyor görüyorsunuz. İkincisi de etrafta konuşma, dikkat dağıtıcı şeyler olduğu için çocuk daha az dalıyor bilgisayara, bu da bağımlılık riskini azaltıyor.
En kıymetli şey, küçük yaşlardan itibaren vakit ve yer kısıtlamalarının uygulanması. Mesela, bilhassa ödevler, vazifeler bittikten sonra kısa müddetli müsaadeler verilebilir.
Arkadaşlarının bulunduğu ortamlara giderken yahut tabiata çıkıldığında tablet yanlarına alınmayabilir. Arkadaşlarla buluşulacaksa tüm aileler muahede yaparak teknolojik malzemelerini meskende bırakabilirler. Şarj aletinin daima taşınması da oynamaya devam et manasına geliyor.
Süre evvelden belirlenmeli, “Peki, 5 dakika daha” denilmemeli. Nöbeti de olsa vakit kısıtlaması konusunda geri adım atılmamalı.
Wi-fi ilişkinin daima açık olmaması, bilgisayarın ve televizyon açık olmaması gerekir. Wi-fi ilişki yerine daha çok HDMI jet üzere takılabilen 3G ya da 4.5G üzerinden aletlerin daha az bağımlılıkla ilgili olduklarını biliyoruz.
Okul günleri ödev ve akademik çalışmalar haricinde internet ya da oyun için kısıtlı mühlet verilmesi küçük yaşlardan itibaren uygulanmalı.
Güven kazanıldığında, yani diyelim ki interneti çok ağır kullanan bir çocuk interneti kaldırdığınızda ilerleme kaydetti, bir inanç oluştu, tekrar vermeniz gerekiyor.
Aile içi bağlantının artırılması, yemek yerken televizyonun açık olmaması, ailenin birlikte yemeğe oturması çok kıymetli.
Ayrıca küçük yaşlardan itibaren oyuncak seçimi mekanik olmamalı. Sinema, sanat, spor üzere şeylere yer verilmeli.
Çocuğun kesinlikle okul öncesi eğitime gönderilmesi de bağımlılık riskini azaltır. Konutta hudut koymayan bir babaanne, anneanne “Aman, oynasın canım” üzere şeyler söylüyorsa onların uyarılması gerekir.
Daha büyük çocuklar ise bilgisayarların farklı kullanım alanlarının olabileceği konusunda eğitilmeli.
Ergenlik devrine kadar toplumsal paylaşım sitelerinde hesap açmamak gerekir. Ancak ergenlik sonrasında açılma kaidesi olarak da 18 yaşına kadar şifreyi ebeveynlerin bilmesi kuralı uygulanabilir.
Karanlıkta bilgisayara girilmemesi de değerli. Çocuk karanlıkta bilgisayara girdiğinde çok daha fazla odaklanıyor, oradaki görsel ve işitsel uyaranlara çok daha fazla maruz kalıyor ve bunlar da çocukta bağımlılık riskini artırıyor.
Küçük yaşlardan itibaren oyunun sessiz oynanması kural haline getirilmeli. Sesli oynamak bağımlılık riskini artırıyor. Ekran ışığının ve renklerin azamide olması da benzeri bir tesirde bulunuyor.
