Dünyanın en genç ülkelerinden birine, Kosova’ya güzel geldiniz! Balkanlar’ın merkezinde, büyük oranda Arnavutların yaşadığı Kosova Cumhuriyeti’nin kuruluş yılı 2008. Lakin bu topraklardaki medeniyetlerin tarihi Roma İmparatorluğu’na kadar gidiyor. Ülkeyi daha yeterli deneyimleyebilmek için de bugün göreceklerinize nelerin sebebiyet verdiğini bilmek gerekiyor. O yüzden evvel Kosova’nın tarihinde kısa bir seyahat yapalım:
Eski ismi Dardania olan ve Dardanlar ile İliryalıların yaşadığı bölgeye 6. yüzyıldan sonra Slavlar geliyor. 13. yüzyılda bir mühlet Sırp Prensliği’nin modülü olan Kosova, 1389-1913 ortasında tam 524 yıl Osmanlı İmparatorluğu himayesinde kaldı. Balkan Savaşları sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun çekilmesiyle Kosova evvel Yugoslavya Krallığı’na bağlandı. İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde Josip Broz Tito’nun kurduğu ve Sovyetler Birliği’nin idaresindeki Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin özerk bölgesi oldu. 1991’de Sovyetler Birliği’nin çöküşünün akabinde Yugoslavya da dağılma sürecine girdi. Bu periyot ne yazık ki Balkan coğrafyasındaki kanlı savaşların başlangıcı oldu. Birinci nasibini alan 1992’de Bosna Hersek’ti. Üç yıl süren savaş, NATO müdahalesiyle sonuçlandı. Birkaç yıl sonra çatışmalar, o vakit Sırbistan’ın modülü olan Kosova’ya sıçradı. Yeniden bir NATO müdahalesiyle Kosova, Sırbistan yönetiminden ayrılıp Birleşmiş Milletler kontrolüne geçti. 2008’de de bağımsızlık ilan edildi.
2012’den beri turistlerin radarında
Bu çetrefilli tarihin sonunda ortaya çokkültürlülüğün izlerini taşıyan genç, dinamik ve otantik bir ülke çıktı. Kosova turistlerin radarına 2012’den sonra girdi. Hoşluklarını birinci keşfedenler, bölgede vazife yapan insani yardım çalışanlarının ziyaretçileriydi. O vakitten bugüne çok yol kat edildi. ‘Savaşta olan bir ülke’ algısının kırılması için öncü olanlar ortasında Kosovalı iki ünlü müzikçi Rita Or ve Dua Lipa da var! Biz, Tatilbudur’un ‘Ünlülerle Geziyorum’ tipleri kapsamında ziyaret ettik. Pekala Kosova’ya gittiğinizde nerede, ne bulacaksınız? Bugününden geçmişine gerçek seyahate başşehir Priştine’yle başlayacak olursak; çok sayıda keyifli, genç insan göreceksiniz. Kosova, Avrupa’da en genç nüfusa sahip ülkelerden biri. Yaklaşık 2 milyon olan nüfusunun yarısı 25 yaşın altında. Priştina’nın merkezi Rahibe Teresa Caddesi. İstanbul’daki İstiklal Caddesi’ne benzeyen bu sempatik caddede yan yana dizili çok sayıda kafe var. Bilhassa akşam saatlerinde hareketleniyor. Caddenin bir başında, 2009’da açılan dev Azize Rahibe Teresa Katedrali dikili. Katedralin kulesine çıkarak Priştine’ye kuşbakışı göz atabilirsiniz. O civarda görebileceğiniz başka yerler; Kosovalıların bağımsızlık için minnet duydukları Amerika Birleşik Devletleri Lideri Bill Clinton’ın bir heykeli, savaş sebebiyle inşası yarıda kalan Sırp Ortodoks Kilisesi, garip mimarisiyle meşhur Ulusal Kütüphane, Kosova’nın bağımsızlığını sembolize eden, ‘Yeni doğmuş’ manasına gelen ‘Newborn’ anıtı ve savaş sırasında tecavüze uğramış bayanları simgeleyen ‘Heroinat’ anıtı. Kentin kısmen daha eski tarafındaysa Osmanlı periyodundan kalma Fatih Camii, Yaşar Camii, Çarşı Camii ve 19. yüzyılda Yaşar Paşa tarafından inşa ettirilmiş saat kulesini görebilirsiniz. Lakin başşehirden çok tarihi doku beklentiniz olmasın.
500 yıldır tıpkı türbeyi koruyan aile
Daha ‘bizden’ bir tarih görmek isterseniz birinci durak Priştine’nin biraz dışındaki Sultan 1. Murat Türbesi. 1. Murat, 1389’da bu bölgede Sırp Krallığı’yla karşılaşıyor ve meşhur Kosova Meydan Savaşı yaşanıyor. Savaşı Osmanlı devleti kazanıyor fakat 1. Murat öldürülüyor. İç organları, bir türbe inşa edilerek gömülüyor. Yapı aslında bu topraklardaki en eski Osmanlı yapıtı. Fakat çok uzun yıllar bakımsız kalıyor. Birinci onarım 17. yüzyılda yapılıyor. 1854’te, Sultan Abdülmecit’in talimatıyla, türbeye bakmak üzere ‘Türbedar’ ismiyle bir aile görevlendiriliyor. İşte bu ailenin üyeleri hala orada… Bahçedeki ufak kulübenin kapısını çaldığınızda karşınıza 70 yaşındaki Saniye Türbedar çıkıyor. Saniye Hanım, Türbedar ailesinden gelen Fahri Türbedar’ın eşi. Kocasını, 2000 yılında savaşta kaybetmiş. O günden beridir türbenin bakımını yapıyor. Hayatı, burada geçiyor. Saniye Hanım, “Canımla kalbimle buraya bakıyorum” diyor. 2005’te TİKA ve Diyanet Vakfı tarafından restore edilen türbeye 2010’da müze kısmı eklendi. Her yıl 20 bin kişi ziyaret ediyor. Bu alan sırf Osmanlı torunu Türkler için değil, Sırplar için de özel… Yolun karşı tarafında da Kosova Muharebesi’nde savaşan Sırp askerleri anısına yapılan ‘Gazimestan Anıtı’ bulunuyor. Sosyalist Yugoslavya vaktinde yapılan bu anıtı Sırp askerler koruyor. Münasebetiyle, lakin uzaktan görebiliyorsunuz. İki anıtın da yer aldığı ovaya şöyle bir bakıp yaşanan meydan savaşlarını hayal edebilirsiniz.
Pastoral yollar, romantik manzaralar
Priştine’nin dışında yer alan bir öteki özel yer da Graçaniçe Manastırı. 1321’de Sırp hükümdarı Stefan Milutin tarafından 6. yüzyıldan kalma bir bazilika üzerine inşa edilen manastır, UNESCO’nun ‘Olağanüstü Kıymette Kültür Anıtı’ listesinde yer alıyor. Gracanice, Kosova’da en büyük Sırp nüfusa sahip ilçe. Manastır da hala faaliyette olduğundan birtakım vakitler özel etkinlikler sebebiyle ziyarete kapanabiliyor. Bu türlü bir durumla karşılaşırsanız üzülmeyin. Kasabanın kendisi de sempatik. Hoş bir yürüyüş yapabilirsiniz. Biraz ilerideki Ulpiano Arkeoloji Parkı’nda antik devir kent kalıntılarını inceleyebilirsiniz. Kosova’da bir yerden başkasına gitmek de çok keyifli. Kentleri bağlayan duble otoyollar olmadığından, köy yollarından romantik bir seyahat yapıyorsunuz. Dağlar, dereler, tarlalar ve çayırlar Rönesans tablolarına ilham olabilir. Bu görünüm içinde gözünüze çarpacak bir öbür şey şehitlikler olacak. Kosova, ziyaretiniz boyunca savaşı gözünüze sokmuyor fakat topraklarında yaşananları da unutturmuyor. Anıt ve heykeller her daim bakımlı ve çiçeklerle kaplı. Biz Prizren yolu boyunca iki kentte durakladık. Peja (Türkçe ismi İpek) ve Yakova. Yeşillikler ortasındaki Peja, bilhassa dağ sporları sevenlerin ilgisini çekiyor. Ülkenin en tanınan birası ‘Peja’nın üretim yeri de burası. Yakova’ysa dar sokaklı, arnavutkaldırımlı eski çarşısı için görülmeli. Bu kasaba bir vakitler en güzel eğitimli, entelektüel Arnavutların merkeziymiş. Savaş sırasında çok sayıda kayıp olayı yaşanmış. Ahşap eser dükkânlarını gezerken kayıplar için yapılmış anıtlar da dikkatinizi çekiyor.
Prizren’de vakit yolculuğu
Kosova’nın en hoş, en özgün kenti Prizren. İtalya’daki gotik, el değmemiş küçük kasabaları düşünün… Onların Osmanlı versiyonu! Artık Anadolu’da bulamadığımız tarihi eski Türk meskenleri ve dar sokaklarıyla burada Osmanlı devrine seyahat yapabilirsiniz. Evvel görülmesi gereken yerleri görme misyonunu yerine getirin; 11 yüzyılda yapılmış, el değiştirdikçe isim de değiştiren UNESCO muhafazasındaki Meryem Ana Kiliesi (veya Cuma Camii), binası 15. yüzyıldan 1913’e kadar hamam olarak kullanılan Arkeoloji Müzesi, St. Georg Katedrali, Prizne Kalesi, Taşköprü, Arasta Camii, Sinan Paşa Camii… Sonrasında Prizne’yi keyif için dolaşın. Sokaklarında kaybolun. Prizren’de birebir anda hem ezan hem de çan sesi duyabiliyorsunuz. Geçmişte tüm yaşananlara karşın mescitler ve kiliseler yan yana, ahenk içinde. Türklerin de çok ağır yaşadığı bir kent. Herkes Türkçe konuşuyor. Bununla birlikte üç lisanlı belediyecilik anlayışı var; her tabela Arnavutça, Sırpça ve Türkçe. Sinan Paşa Camii’nin yanındaki dar sokakta Menta Kahvehanesi’nde kahvenizi yudumlayın. Akabinde Şadırvan Meydanı’na yönelin. Meydanın ortasındaki tarihi çeşmenin suyundan içenler, rivayete nazaran, ya evleniyormuş ya da Prizen’e tekrar geliyormuş! Bistrica Irmağı kenarındaki kafelerin hepsi hoş. Öğle yemeği için Beska’yı deneyin. Meydandaki Sarajova börekçisi de hoş. Akşam yemeği için kesinlikle St. Georg Katedrali’nin gerisindeki Tiffany’yi tercih edin. Lokal yemekler kusursuz, ambiyansı Alaçatı’yı andırıyor. Fiyatlarıysa Alaçatı’dan çok daha makul.
Bayrağın şifreleri
Kosova’nın resmi bayrağında mavi bir yer üzerine sarı renkte Kosova haritası ve altı tane yıldız yer alıyor. Mavi renk Kosova’yı destekleyen Avrupa Birliği’ni, sarı renk barışı, altı yıldızsa Kosova’da yaşayan altı halkı temsil ediyor; Arnavut, Sırp, Boşnak, Türk, Roman ve Goraniler. Fakat bu bayrağı yalnızca resmi binalarda görüyorsunuz. Kosovalılar kendilerini Arnavutluk’a yakın hissettiğinden her yerde kırmızı taban üzerine çift başlı kartalın bulunduğu Arnavutluk bayrağı asılı. Nüfusun yüzde 90’ı Arnavut, yüzde 4’ü Türk, yüzde 3’ü Sırp.
Ne yemeli, ne almalı?
Kosova’nın machiato kahvesi son yıllarda dünyaca ünlü oldu. Denemeden dönmeyin. Türk mutfağından tanıdık köfte ve börekler de hoş. ‘Pitalka’ dedikleri kabarık ekmekleri enfes. Biraları ve Rahoveç bölgesinde üretilen yumuşak içimli şaraplarını da tadın. Kosova’da bulamayacağınız tek şey ikramlık eşya olacak. Münasebetiyle en uygunu her şeyin tadına orada bakıp dönüşte anlatmak!
