Trabzon’a uçakla gidiyorsanız evvel Karadeniz’in maviliklerine yanlışsız bir iniş gerçekleştiriyorsunuz… Sonra kıyıdan dağların içine giriyorsunuz. Kente 48 kilometre uzaklıktaki Maçka’ya giden yol her metresinde harika görünümlere sahip. Dağlar sarplaşıp yol daraldıkça yeşilliklere gürül gürül akan dereler eşlik ediyor. Maçka’yı geçtikten biraz sonra Altındere Vadisi Ulusal Parkı’na geliyorsunuz. Vadinin 7 kilometre ötesindeki batı yamacına yönelip başınızı 90 derece üst kaldırdığınızda da karşınıza Sümela Manastırı çıkıyor.
Bin 300 metre yükseklikte, kayaların içinde kamufle olmuş manastır neredeyse 1500 yıldır orada oturuyor. Girişten manastıra kadar 1.2 kilometrelik bir yol var. Bu epey dik, patikalı yol araçlara kapalı. Vakti vaktinde keşişler katırlarla üst çıkıyormuş. Artık katırlar yok lakin 5 lira karşılığında sizi götüren servis araçları var. Tırmanmayı sevenler için trekking (yürüyüş) yolları da mevcut. Yol üzerindeki Karadağ Şelalesi’ni gözden kaçırmayın. Bu tırmanıştan sonra soluklanmanız için sizi evvel Aya Varvara Kilisesi karşılıyor. Geçen yıl restore edilen bu ufak kilisenin ‘seyir terası’ndan baktığınızda Sümela Manastırı’nı profilden görebiliyorsunuz. İçindeyse Sümela Manastırı hakkında bilgi veren bir görüntüyü izleyebiliyorsunuz. Bu bölgede birebir vakitte bir çay bahçesi ve yöresel eserler satın alabileceğiniz butikler bulunuyor.
Büyülü yeşil orman geçidi
Manastıra ulaşmak kolay değil! Soluklandıktan sonra, önünüzde evvel manastırın girişine giden 300 metrelik bir yol var. Ağaçlar içinden geçen bu dar ve taşlık yol size masallardaki büyülü ormanlardan birindeymişsiniz üzere hissettiriyor. Basamaklar da yürüyüş de herkes için kolay değil. Lakin zati ivedi etmeyin… Mükemmel dağ görünümünün, etrafınızdaki harikulâde hoşluktaki çiçeklerin, dev ağaçların gölgesi altındaki bu yeşil geçidin tadını çıkarın. Yolun sonuna gerçek kemençeyle Karadeniz ezgileri çalan, yöresel giysili şirin müzisyenler yaklaştığınızı haber verecek. Buradan itibaren ziyaret fiyatlı; fiyat 10 lira.
Sümela Manastır’ına giriş 62 basamaklı, en fazla iki kişinin yan yana geçebileceği dar merdivenlerle yapılıyor. Bu son basamakalrı da atlattıktan sonra artık manastırın iç avlusuna bakan balkondasınız! Devam eden onarım sebebiyle daha da içeriye giremiyorsunuz. Etraftakilerin “Bu kadar yol geldik, içeri bile girilmiyormuş!” homurdanmalarına kulağınızı tıkayın. Manastırın büyülü atmosferi sizi bulunduğunuz balkonda da tesiri altına alıyor. Sol tarafta çeşitli manastır binaları, ayazma ve mağara içine inşa edilmiş ana kilise var. Kilise, önündeki şapel ve ana kayanın koruduğu yüzeylerde freskleri rahatlıkla görebiliyorsunuz. Ne yazık ki bir kısmı harap olmuş bu fresklerde İncil’den alınmış sahneler, Hz. İsa ve Meryem Ana’nın hayatıyla ilgili tasvirlerin bir kısmını seçebiliyorsunuz. Sağ taraftaysa 1860 yılında yapılan kütüphane ve 72 odalı muhafız, öğrenci ve konuk odalarını barındıran yapı bulunuyor.
Rivayete nazaran manastır, M.S. 350 yılında Atina’dan gelen Barnabas ve Sophranios isimli iki rahip tarafından kurulmuş. Rahipler düşlerinde Aziz Luka’ın yaptığı, Meryem’in bebek İsa’yı kollarında tuttuğu ikonun yerinin Sümela’da olduğunu görüyor. Karadeniz dağlarında dolaştıktan sonra kayalıklar içindeki mağaraya birinci kilisenin temelini atıyorlar. Manastır, 1204 yılında Komnenos ailesi tarafından kurulan Trabzon İmparatorluğu periyodunda kıymet kazanıyor. Manastırın gerçek kurucusunun, kilisede o devir yapılmış fresklerde sık sık yer alan imparatorluğun hükümdarlarından, 13. yüzyılda karar süren III. Alexios olduğu sanılıyor.
Bu devirde civar köylerden alınan vergilerle manastır zenginleşiyor. Bu ortada rahipler artık tek iş olarak kendilerini ulvi münzeviliğe adayamıyorlar zira Trabzon, İpek Yolu’nun denizle buluştuğu birinci yer olma özelliğini de taşıyor. Hasebiyle manastır geçiş güzergahı üzerinde bir karakol vazifesi görüyor. Fatih Sultan Mehmet’in 1461’de Trabzon’u fethiyle manastır Osmanlı Devleti himayesine giriyor. 18. yüzyılda bir çok kısmı yenileniyor, kimi duvarları yeni fresklerle süsleniyor. 19. yüzyılda ana kilisenin önündeki beş katlı yapıların ek edilmesiyle bugünkü görünümü alıyor. Pek çok yabancı seyyahın ziyaret ettiği, yazılarına bahis edilen yer haline geliyor. Manastırda 1800-1900 ortasında 30-40 kişi eğitim görürken, bu sayı 1900’lerin başında 100’e yükseliyor.
Ancak sonra Trabzon’un 1916-1918 yılları ortasındaki Rus işgali sırasında manastıra el konuyor. Kurtuluş Savaşı’nın sonunda imzalanan Lozan Anlaşması’nın şartlarından ‘Nüfus Mübadelesi’ mucibince de 1924’te büsbütün boşaltılıyor. Mübadele sonrasında Lozan’ı imzalayan Elefterios Venizelos ve İsmet İnönü ortasındaki âlâ niyet mutabakatıyla, rahipler 1930’da Türkiye’ye gelerek manastırdaki eşyaları alıyor. Eşyaların bir kısmı Yunanistan’ın Veria kentinde inşa edilen yeni ‘Sümela Kilisesi’nde sergileniyor. Manastırın kendisiyse atıl kalıyor. 1950’lere kadar tek ziyaretçileri yaylaya göç ederken manastırı sığınak olarak kullanan yöre halkı oluyor. Ören yeri ilan edilmesinden sonraysa ilgi hiç azalmıyor. Manastırın onarım sebebiyle kapanmadan evvelki yıl ziyaretçi sayısı 600 bindi. Onarımda olduğu 2018’de sadece uzaktan görmeye 300 bin kişi geldi. 25 Mayıs’taki açılıştan 10 Haziran tarihine kadarsa 30 bin kişi manastırı ziyaret etti.
Gizli geçit şimdi açılamadı
Bu ortada 22 Eylül 2015 tarihinde başlanan onarım hala devam ediyor. Siz manastır balkonunda keşişler ve öğrencileri hayal ederken bir yandan hummalı tadilat çalışmalarını da görebiliyorsunuz. Bu tadilat yapıların içine değil manastırın dışına yönelik. Manastırın üzerine oturduğu kayalar iklim değişikliği, yağmalama ve define avcılarının verdiği ziyanlar sebebiyle son yıllarda gevşeyip büyük modüller halinde koparak iç kısımlara düşüyordu. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2014’te kayaların jeolojik araştırmalarını yapılarak güçlendirme projesi başlattı.
Dört yıllık çalışmanın sonunda endüstriyel dağcılardan oluşan özel takımla 79 bin metrekare alanda 4 bin ton yükündeki kayaların paklığı yapıldı. Riskli görülen yaklaşık 360 tonluk kaya kütlesi çelik ağ ile bulunduğu alana sabitlendi. 2500 ton kütleyi taşıyacak 250 metre uzunluğunda ağlar örüldü. Onarım çalışmaları sırasında kuzey çatının üst sağ yamacında ‘gizli geçit’le ulaşılan bir kısım de keşfedilmişti. Şapel ve ‘çile odaları’ olduğu belirlenen alan şu an için hala ‘gizli.’ Dışarıdan görülemiyor. Bu kısım lakin ikinci etap onarım çalışmaları sonlandıktan sonra ziyarete açılacak. İkinci etapta manastır içerisindeki kilise, sınıflar ve avlu kısmında da onarım yapılacak. Manastırın tamamının ziyarete, gelecek yıl açılması planlanıyor.
Pastoral görüntüde yöresel sütlaç
Altındere Vadisi’nin civarında pastoral görüntülere sahip inanılmaz hoşlukta yayla ve köyler var. Bunlar ortasında en popüleri Hamsiköy. Sümela Vadisi’nin art yamacındaki Hamsiköy bulunduğu pozisyon itibariyle öğlenden sonraları bastıran sisin yarattığı süper imajları izlemek için gitmeye bedel. Meşhur sütlacını yemek için oturduğumuz Hacıosman Tarihi Konakoğlu lokantasının sahibi Seydi Konak, bize konuttan annesinin yaptığı pilavı getirip tattırdı!
Ne yemeli?
Trabzon’a gidip de yemeden dönmemeniz gereken üç yemek; kuymak, kaygana ve lahana sarma. Kuymak, Rize’lilerin tabiriyle daha meşhur olan ‘muhlama’, bir tavanın içinde eritilerek gelen mısır unu ve peynire ekmek daldırarak yeniyor. Kaygana da bir çeşit hamsili omlet… Tanınan yemek durakları Maçka civarında yan yana dizili Pala’nın Yeri, Sümer Restoran ve Coşandere Tesisleri.
Ne almalı?
Trabzon’un alameti farikası iki eseri var. Kazaziye ve Trabzon keşanı. İpek yahut naylon tel üzerine çok ince altın ve gümüşün burulmasıyla elde edilen el sanatı kazaziye dükkanları kentin çeşitli yerlerinde mevcut. Bayanlar için takılar, erkekler için tespihler satılıyor. Fiyatlar 50 liradan başlayarak artıyor. Trabzon’un klasik dokuma kumaşu keşanları da her yerde bulmak mevcut.
Başka nereler var?
Şehir merkezinde Ortahisar Mahallesi’nin tarihi sokaklarında yürüyüp eski konutlara bakabilir, Soğuksu Mahallesi’ndeki tarihi Atatürk Köşkü’nü ziyaret edebilir, bölgede 25 yıl valilik yapmış Yavuz Sultan Selim’in sarayını gezebilirsiniz. Trabzon’un Ayasofya Camii tamiratta lakin dış cephesini görebilirsiniz. Civarda gezebileceğiniz öbür yerler Çakırgöl, Uzungöl, Hristos İmera Manastırı ve Santa Harabeleri. İndireceğiniz ‘visit TRabzon’ uygulamasında pek çok yararlı bilgi var.
