Bu olaylardan biri geçtiğimiz günlerde Singapur’da yaşandı. Havalimanı yakınındaki drone trafiği, uçakların iniş kalkışlarını etkiledi ve Singapur Changi Havalimanı’nda aksamalara yol açtı. Havalimanı bir müddet kapandı. Tıpkı durum daha evvel İngiltere’de de yaşanmıştı. Halbuki muhakkak uzaklıklar ve yüksekliklerde drone kullanımı pek çok ülkede yasak. Burada da görüldüğü üzere yasağı delmek çok da sıkıntı değil. Natürel para ve mahpus cezasını göze alanlar için.
Drone olayı her gün yaşanmıyor olsa da her gün rastlayabileceğimiz bir aldatıcı yönlendirme var. İngilizce “Dark pattern” olarak kullanılan bu terim internette bizi yanıltan yönlendirmeleri, e-ticaret sitelerinde satın alma kararlarımızı etkilemek için kullanılan, aldatıcı, zorlayıcı uygulamaları tanımlıyor. Yıllardır bilinen bu husus Princeton Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir araştırma ile yine gündeme taşındı.
Çalışmayı yürüten Princeton Üniversitesi araştırmacıları 11 bin alışveriş sitesinde 53 bin eser sayfası tahlil ettiklerini ve bunların incelerken 1841 aldatıcı keşfettiklerini belirtiyorlar. Ayrıyeten bu 1.841 formülün, 11 bin alışveriş sitesinin 1.267’sinde kullanıldığı görülmüş. Bu tekniklerin kullanım oranlarının, Alexa sıralamasına nazaran daha tanınan olan alışveriş sitelerinde daha yüksek olması ise dikkat çekiyor. Bunların içerisinde bilinen markaların e-ticaret siteleri de yer alıyor.
İstenmeyen yönlendirme (Dark pattern) tüketiciyi nasıl etkiliyor?
Bu yönlendirmeler ile yapılmak istenilen tüketici farkında olmadan onu zorlamak, kısıtlı vakit algısı yaratmak, bilgi paylaşmaya mecbur bırakmak, fırsat kaçırdığını düşündürmek ve en nihayetinde alışveriş yapmaya yönlendirmek. Bu kapsamda en sık karşılaşılan durumlar ise şöyle;
*İnternette bir eser satın almaya çalıştığınızı var sayalım, fakat ödeme noktasına gelinceye kadar görünmeyen masraflar olduğunu fark edemeyebilirsiniz. Meselâ, vergi, kargo fiyatı üzere.
*Satıcı, bir eserin fiyatını diğer bir eserle karşılaştırmanızı zorlaştırabilir. Bu nedenle şuurlu bir karar vermeniz zorlaşır.
*İnternetten bir uygulama indireceksiniz. Bu uygulama fiyatsız üzere görülebilir fakat süreçler bittiğinde bu uygulamaya para yatırmadan kullanamayacağınızı öğrenirsiniz.
*e-ticaret kampanya ya da eser tasarımı, dikkatinizi bir başkasından uzaklaştırarak sizi öteki bir yere odaklayabilir.
*Bir serviste fiyatsız denemeniz sona erdiğinde, kredi kartınız rastgele bir ikaz olmadan sessizce fiyat almaya başlayabilir. Kimi durumlarda üyeliğin iptalini zorlaştıranlar da oluyor.
*Sık karşılaşılan örneklerinden biri de “Bu fiyata son 3 ürün” ya da “son 2 gün” üzere vakit kısıtlamalarıdır. Bu, alıcının psikolojisi üzerinde “kaçırmamalıyım” tuşunu aktive eden bir sistemdir ve sizi tez karar vermeye sevk eder.
Daha evvel de yazmıştım, İngiltere, bilhassa seyahat sitelerinden başlayarak bu tip aldatıcı, kişiyi bilinçsiz satın almaya zorlayan uygulamalara durdurmak için yeni kurallar oluşturdu. Birebir bahiste ABD de çalışmalar yürütüyor. E-ticaret ve dijital pazarlamanın kuralları değişim sinyalleri veriyor. Bilhassa küresel satış yapan bir markaysanız alternatif satış taktikleri bulmak için çalışmak gerekebilir.
Serap TORUN
twitter.com/seraptorun73
